Nederlandse Eetbare Planten en Paddenstoelen Database

Aardaker

De aardaker is een meerjarig winterhard knolgewas en komt van nature in Nederland en de rest van Europa voor.

De plant kan tot 1,2 meter hoogte groeien, houdt van ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon. 

De aardaker behoort tot de vlinderbloemigen familie en gaat een symbiotische relatie aan met de stikstoffixerende Rhizobium bacterie in haar wortels. Hierdoor wordt stikstof uit de lucht gefixeerd en krijgt de plant extra bemesting waar omliggende planten ook hun voordeel mee kunnen doen. 

De plant bloeit met mooie paarse bloemen waar in het verleden wel parfum uit is gewonnen. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als vrouwelijke delen, en worden door insecten zoals hommels en bijen bestoven. 

Vroeger werd deze plant veel als groente gegeten en zelfs uitgevoerd naar Frankrijk. Vandaar dat de plant de naam Hollands muisje kent. De knolletjes worden als aardappels gekookt of net als tamme kastanje’s gepoft. Ze kunnen ook tot plantaardige olie verwerkt worden. De bloemen, jonge scheuten en zaadpeultjes zijn ook eetbaar.

Een oud recept: knolletjes 1uur koken, pureren en met melk en kruiden opdienen. 

Aardappel

De aardappel komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika, maar is in veel Europese landen sinds de 16e eeuw één van de basisvoedingsmiddelen. In vele landen, waaronder Nederland en België, wordt de aardappel gezien als maaltijddrager. In andere landen telt hij mee als groentesoort.

Aardappelen leveren een hoge opbrengst per vierkante meter en omdat ze veel zetmeel opslaan in hun knollen zijn ze zeer voedzaam. Daarnaast kunnen ze relatief gemakkelijk langere tijd bewaard worden. De bladeren, bloemen en vruchten van de aardappelplant zijn giftig. 

Aardappelen houden van diepe voedselrijke ietwat vochtige grond en staan het liefst op een zonnige plek. 

De teelt van aardappelen duurt in totaal altijd ca. 5 maanden en kan op verschillende momenten in de winter en het voorjaar beginnen. De volgende vier hoofdperiodes worden onderscheiden:
Vroeg: februari - juni
Halfvroeg: maart - juli
Halflaat: april - september
Laat: mei - oktober

De aardappel kan in een permacultuursysteem o.a. gebruikt worden om de grond los te maken voor gewassen wat een jaar erna geplant kan worden. Ook wordt de verbouw van aardappelen vaak met sheet mulchen gecombineerd, voor details daarover zie het stuk over permacultuur van Jaap Krater.

Aardappelen zijn er in vele maten, kleuren en smaken. Zo heb je de gewone bruine aardappels zoals we die kennen maar ook mooie roodachtige en zelfs zwarte aardappelen met een dieppaars vruchtvlees.

Door verschillende rassen te kweken verklein je de kans op desastreuze ziektes in je systeem en door een diversiteit aan rassen te nemen die op verschillende tijden rijpen kun je een langere tijd verse aardappelen eten en genoeg bewaren om de winter door te komen.

Wereldwijd zijn er rond de 4000 aardappel rassen. In Nederland worden er rond de 200 verbouwd. Op wikipedia kun je een overzicht vinden van de meest bekende en meest geteelde rassen in Nederland. 

Aardappelen kunnen niet rauw gegeten worden maar dienen, gekookt, gebakken en/of gefrituurd te worden.  

Aardbei

De aardbei is een zeer bekende en geliefde vrucht en is van origine inheems in Europa.

De aarbei houdt van voedselrijke ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon.

Ze zijn tegenwoordig ook in hangpotten te verkrijgen voor op je balkon. Dit maakt de aarbei zelfs geschikt om midden in de stad te kweken.

Aarbeien vermeerderen zichzelf via uitlopers, de meeste bloemen en aardbeien komen aan de tweejarige aarbeidenplanten. 

De aardbei bloeit met witte bloemetjes en is zelffertiel, waardoor geen kruisbestuiving nodig is. Een goede bestuiving door wind en/of insecten is echter noodzakelijk voor het verkrijgen van goedgevormde, volledig uitgegroeide vruchten. 

De rode vruchten van de aarbei kunnen tot 35mm groot worden en smaken heerlijk. Er zijn vele verschillende aarbeidenrassen te vinden, door een aantal verschillende soorten te planten kun je over een langere tijd aarbeien oogsten. Hier en overzicht van een aantal aarbeienrassen.

Aarbeien kunnen vers worden gegeten, ze kunnen in plakjes worden gesneden voor op brood, op gebak en in toetjes. Aarbeiden kunnen darnaast ook verwerkt worden in taarten en er kan jam van worden gemaakt. 

Aardbeiboom

Deze wintergroene boom komt voor in Ierland en in het Middellandse Zeegebied en groeit daar uit tot een hoogte van 11 - 15 m. In ons klimaat blijft deze aanzienlijk kleiner en kan tot 3 meter hoogte groeien. 

De aardbeiboom groeit zowel op droge als op vochtige grond en houdt van een warme, beschutte plaats in de halfschaduw of volle zon. Winterhardheid tot -15°C. Dek de boom in de beginjaren wat af en ook bij strenge winters. 

De glanzende bladeren zijn smal elliptisch, tot 10 cm lang en hebben een gezaagde rand. 

De aardbeienboom staat in bloei waar andere planten en bomen zich opmaken voor de winter. Het is een decoratieve, exotische struik die bloeit met prachtige witte bloemen laat in het najaar. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen, en worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. De plant is zelfbestuivend. 

De vruchten lijken van een afstandje op aardbeien, vandaar de naam van de boom, en kunnen 2,5cm groot worden. Ze hebben bijna een jaar nodig om volledig te ontwikkelen. Hierdoor kan de boom bloeien terwijl ze ook de vruchten van het jaar ervoor draagt. Dit ziet er mooi uit. Qua smaak lijken ze niet op aardbeiden. De vruchten zijn eetbaar en ze smaken zoet/zuur, niet iedereen vind de vruchten lekker. 

Men gebruikt deze vruchten ook wel bij de bereiding van wijnen en likeuren. Ook kan er jam gemaakt worden van de vruchten. De Plants for a Future website heeft een uitgebreid artikel gewijd aan de aardbeiboom.

Aardbeimelde

Aardkastanje

De aardkastanje is een meerjarig knolgewas wat inheems is in West-Europa en tot een hoogte kan groeien van 60cm. De Bunium Bulbocastanum staat op de rode lijst en behoort tot de bedreigde en zeer zeldzame planten in Nederland. Alleen in Zuid Limburg komt de Aardkastanje sporadisch voor in kalkgraslanden. 

De plant houdt van diepe, voedselrijke, ietwat vochtige grond en groeit het best in de volle zon. 

De plant is te herkennen aan zijn specifieke bladvorm, namelijk driehoekig, twee tot drievoudig gevederd. De bladeren kunnen worden gebruikt als kruid, ze doen een beetje aan peterselie denken. De knolvorming is heel plotseling en vrijwel geheel rond. In de herfst sterven de bovengrondse delen af en overwintert de winterharde knol.

De knollen smaken zeer goed, ze kunnen zowel rauw als gekookt gegeten worden. De smaak lijkt op die van gepofte tamme kastanjes. 

De plant bloeit met schermen van witte bloemetjes die onder meer insecten zoals hommels en zweefvliegen aantrekken. De larven van zweefvliegen eten bladluizen.  Zowel de bloemen als de zaden kunnen als kruid gebruikt worden.

Vegetatieve vermeerdering is heel goed mogelijk door splitsing van de worteldelen in het vroege voorjaar als de plant begint uit te lopen. 

Vermeerdering uit zaad is mogelijk maar om enigzins acceptabele kiemgetallen te krijgen dient er een koude stratificatie plaats te vinden. 

Aardpeer

De aardpeer, topinamboer, knolzonnebloem of jeruzalemartisjok is net als de aardappel een goed eetbaar knolgewas wat een flinke oogst per vierkante meter op kan leveren. Het is een zeer sterke en robuuste meerjarige plant die kan gaan woekeren. Om dat te voorkomen zijn hier 33 recepten te vinden hoe je de aardpeer kunt bereiden. :)

De aardpeer is verwant aan de zonnebloem en kan in een goede zomer prachtig bloeien. De aardpeer gedijt zowel op droge als op ietwat vochtige grond en staat het liefst op een zonnige plek. Oogsten van de knollen kan gebeuren na de eerste nachtvorst en kan vervolgens gedurende de gehele winter. Als je een paar knollen laat zitten dan komen de aardperen het jaar erna weer op. 

Hoewel de aardpeer minder bekend is dan de aardappel, waarschijnlijk omdat de aardpeer niet zo mooi rond is als de aardappel en daarom wat meer schoonmaakwerk vereist, heeft deze plant vele voordelen in een permacultuursysteem. De aardpeer is een sterk groeiende plant die tot 2.5 meter hoog kan groeien en daarnaast behoorlijk dicht groeit. Dit maakt deze plant dan ook geschikt als omheining en windkering voor andere lagere planten. Wel is het zo dat de aardpeer pas laat in het seizoen echt hoogte krijgt waardoor het verstandig is ook andere planten voor deze functie in aanvulling te gebruiken.

De aardpeer is een populaire vergeten groente met inmiddels een eigen fanclub met de titiel: Vrienden van de Aardpeer, waar een boel leuke aanvullende informatie over de aardpeer is te vinden. 

Abrikoos

De abrikoos is een populaire vrucht die van origine uit Noordoost-China komt. De boom werd door de romeinen over Europa verspreidt en is sindsdien hier ingeburgerd. De boom kan tot 9 meter hoog en tot 6 meter breed groeien.

Het telen van de abrikoos in Nederland is moeilijk. Hoewel de boom winterhard is bloeit deze al in maart waardoor vorst de bloesem gemakkelijk kan vernietigen. Er zijn twee mogelijke strategiën om dit nadeel iets te beperken. Zet de boom op een hele koude plek in de tuin waardoor deze pas later in het jaar in de bloei komt zodat de kans op vorstschade aan de bloemen afneemt. Of zet de boom juist op een warme, zonnige en beschutte plek of in een kas zodat de kans op vorstschade aan de bloemen afneemt.

De abrikozenboom bloeit met witte tot roze bloemen voordat er bladeren aan de boom komen. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen. Ze worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. De boom is zelfbestuivend waardoor je genoeg hebt aan één abrikozenboom om een oogst te krijgen. 

De geel/oranje vruchten kunnen tot 5cm groot worden en smaken heerlijk zoet. Ze zijn vers uit de hand erg lekker om te eten en kunnen daarnaast gebruikt worden in gebak, taarten en toetjes. Ook kunnen ze gedroogd worden en verwerkt worden tot sap en jam. 

Als je de pit kraakt zit daar een zaadje in wat eventueel vers of geroosterd gegeten kan worden. Dit kan sporen van waterstofcyanide bevatten wat giftig is, eet dus nooit teveel van deze zaden. 

Het hout kan o.a. gebruikt worden voor de productie van stelen van gereedschap.

In deze database staan de best eetbare prunus soorten die van nature in Europa voorkomen of hier al lange tijd ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare prunus soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke prunus soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database en zoek daar met de term prunus (www.pfaf.org).  

Amandel

De amandel komt van origine voor in het Midden-Oosten en Noord-Afrika maar is al lange tijd ingeburgerd in Zuid-Europa. De kleine boom kan tot 6 meter hoog en 6 meter breed groeien.

De amandel groeit in bergachtige gebieden, meestal tussen 700 en 1700 meter hoogte. De boom gedijt het best op zonnige hellingen op rotsachtige bodem in een mediterraan klimaat met warme droge zomers en milde, natte winters. De optimale temperatuur voor hun groei is tussen 15 en 30 °C. 

Mede vanwege de vroege bloei is het verstandig om de amandel net als de perzik en abrikoos op een warme, zonnige en beschutte plaats te zetten. Een zuidmuur of een kas is het meest geschikt in Nederland. 

De boom bloeit vroeg in het voorjaar voordat de bladeren aan de boom zitten met witte tot roze bloemen en staat bekend om de prachtige bloeiwijze. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen. Ze worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. De amandel is zelfbestuivend waardoor je genoeg hebt aan het planten van één boom om een oogst te krijgen.  

Er zijn zowel zoete als bittere amandelen waarvan de zoete over het algemeenst het lekkerst wordt gevonden. Amandelen kunnen sporen van waterstofcyanide bevatten en het is daarom aan te raden niet te veel amandelen tegelijk te eten. Amandelen kunnen vers of geroosterd worden gegeten en kunnen daarnaast verwerkt worden in gebak, tot o.a. amandel melk en spijs in krentenbrood. 

In deze database staan de best eetbare prunus soorten die van nature in Europa voorkomen of hier al lange tijd ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare prunus soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke prunus soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org).

Amarant

Amaranthus blitum wordt ook wel Kleine majer genoemd in het Nederlands. (onderste foto) Het is eenjarige zelfbestuivende plant. De soort heeft voorkeur voor een plek in de zon. 

Amarant houdt van vochtige grond en staat het liefste in de volle zon. 

De plant is eetbaar maar heeft de eigenschap nitraten in de bladeren op te slaan als ze op een plek staat waar veel chemische meststoffen zijn gebruikt. Eet de plant dus alleen als deze biologisch geteeld is op gezonde grond.

De bladeren kunnen rauw of gekookt gegeten worden zoals spinazie. Ze bevatten veel vitamine A & C en B1. De zaden kunnen gekookt gegeten worden en kunnen als graanvervanger worden gebruikt in cakes, pap etc. De zaden zijn erg klein maar gemakkelijk te oogsten en zeer voedselrijk. Van de zaadhulzen kan een eetbare verf worden gemaakt.

Naast de Amaranthus blitum zijn ook de volgende soorten eetbaar volgens de Plants for a Future Database:

Amaranthus caudatus(bovenste foto)

Amaranthus cruentus

Amaranthus hybridus

Amaranthus hypochondriacus

Amerikaanse blauwe bes

De Amerikaanse blauwe bes, ook wel bekend als trosbosbes komt van orignie uit het noordoosten van de Verenigde Staten.

De struik kan tot 1.5 meter hoog groeien. De Amerikaanse blauwe bes heeft vochtige zure grond nodig (PH 4-5) en staat het liefst in de zon maar tolereert ook halfschaduw. 

Deze plant wordt gemakkelijker verwart met de blauwe bosbes die inheems is in Europa, die ook in deze database te vinden is. 

De Amerikaanse blauwe bes bloeit in trossen met een groot verschil in bloei tussen de eerste en laatste bloem in de tros. De bloem is witcrème tot roze van kleur. Hoewel de Amerikaanse blauwe bes zichzelf bestuift, leidt kruisbestuiving tot meer en grotere vruchten. Het is daarom verstandig om minimaal 2 tot 3 verschillende cultivars aan te planten. Op wikipedia is een lijst te vinden van verschillende cultivars.  Bestuiving wordt gedaan door insecten zoals hommels en bijen. 

De bessen van de Amerikaanse blauwe bes kunnen tot 15mm groot worden. In tegenstelling tot de bosbes geven blauwe bessen niet af. De bessen zijn vers goed te eten en kunnen ook verwerkt worden in gebak en jam. In de VS worden ze bijv. gebruikt in 'blueberry muffins'. 

Het blad van de struiken verkleurt in de herfst naar vuurrood wat een mooie herfstsfeer in de tuin schept. 

Amerikaanse grondnoot

De Apios America soms ook wel Indianen aardappel of Amerikaanse grondnoot genoemt, is een klimplant die tot 1.2 meter hoogte kan groeien. 

De plant houdt van diepe, voedselrijke, ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon. 

Het is een mooie plant die eventueel als afscheiding gebruikt kan worden als je deze goed begeleid.  

De Amerikaanse grondnoot behoort tot de vlinderbloemigen familie en gaat een symbiotische relatie aan met de stikstoffixerende Rhizobium bacterie in haar wortels. Hierdoor wordt stikstof uit de lucht gefixeerd en krijgt de plant extra bemesting waar omliggende planten ook hun voordeel mee kunnen doen. 

De plant produceert prachtige roze tot leverkleurige bloemen. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als vrouwelijke delen en worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. 

De Amerikaanse grondnoot produceert eetbare knollen die vanaf het tweede jaar te oogsten zijn. Het is even wachten, maar eenmaal echt gesettled geeft deze plant tot 2kg opbrengst. Je kunt de knollen op elk moment van het jaar oogsten maar de hersfst is het beste. De knol is daarnaast ook goed te bewaren. 

De knollen kunnen zowel gekookt, gebakken en geroosterd worden gegeten. Ze smaken een beetje naar zoete aardappelen en de smaak wordt hoog gewaardeerd. De knollen kunnen ook gedroogd worden en vervolgens vermalen worden en het meel kan toegevoegd worden aan soepen of aan meel om brood mee te bakken. 

De jonge zaadpeulen en zaden kunnen als erwten of bonen worden gekookt en gegeten. 

Amerikaanse vogelkers

De Amerikaanse vogelkers, soms ook bekend als bospest, kan tot 18 meter hoogte groeien. De soort is in Nederland en België geïntroduceerd en vanaf de jaren twintig van de twintigste eeuw als vulhout in de bossen aangeplant. De boom kan via vogels snel verspreidt worden en kan zo gaan woekeren, enige voorzichtigheid is dus geboden voordat je deze boom aanplant. 

De Amerikaanse vogelkers houdt van een ietwat vochtige bodem en staat het liefst in de volle zon maar overleeft ook in de halfschaduw.

De boom bloeit met witte bloemen die zowel de mannelijke als vrouwelijke delen bevatten. De bloesem wordt bestoven door insecten zoals hommels en bijen. De plant is zelfbestuivend. 

De kleine bessen kunnen tot 9 mm groot worden en groeien in trossen. Ze zijn enkel smakelijk wanneer ze rijp zijn; dan is de kleur zeer donkerrood, bijna zwart. Ze hebben een enigszins bittere smaak, maar zijn zeer dorstlessend.

Daarnast kan er sap en jam van worden gemaakt. Er wordt wel vermeld dat Amerikaanse vogelkers giftig is. Wat hier bedoeld wordt is dat het blad en de pit inderdaad giftig zijn, wat bij gewone kersen eveneens het geval is. Het is dus sterk af te raden kersenpitten door te slikken.

Ook trekt deze plant, zoals uit de naam al is af te lijden, vogels aan. De plant kan soms zo sterk groeien en uitzaaien door vogels dat de plant als schadelijk wordt gezien voor natuurgebieden. Het wordt als een invasieve soort gezien. 

Het hout kan worden gebruikt voor meubels, planken en brandhout.  

In deze database staan de best eetbare prunus soorten die van nature in Europa voorkomen of hier al lange tijd (al dan niet gewenst) ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare prunus soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke prunus soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org).

Amerikaanse wilde hyacint

De Amerikaanse wilde hyacint komt van nature voor in het westen van Noord-Amerika en kan tot 70 cm hoog worden. Verwar deze niet met de inheemse Wilde Hyacint uit Nederland die giftig is. 

De plant staat het liefst vol in de zon en groeit zowel op droge als op vochtige grond.

De plant bloeit met prachtige lichtblauwe bloemen die door insecten worden bestoven. De jonge zaaddozen die uit de bestoven bloemen ontwikkellen zijn gekookt eetbaar.  

De bol kan rauw of gekookt worden gegeten. Ze hebben een zoete nootachtige smaak en kunnen als aardappel gebruikt worden. Sommige mensen zeggen dat het de lekkerste bollen van Noord-Amerika zijn. Ze kunnen het beste langzaam geroosterd worden gedurende een uur zodat ze relatief zoet worden.  

Een andere eetbare wilde hycint soort die genoemd wordt in de Plants for a Future Databse die in het Nederlandse klimaat zou kunnen groeien is: Dichelostemma pulchellum.

Andijvie

Andijvie (Cichorium endivia) is een eenjarig bladgewas dat nauw verwant is aan witlof (Cichorium intybus var. foliosum).

Het is een bladgroente die gekookt of rauw gegeten kan worden, apart of als stamppot. Het gele hart smaakt heerlijk in een frisse salade.

Andijvie kan op verschillende grondsoorten worden geteeld. Andijvie houdt van vochtige grond en staat het liefste in de volle zon. Het gewas heeft veel vocht nodig om regelmatig te kunnen doorgroeien.

Zaaien van andijvie kan vanaf maart onder glas en vanaf april in de volle grond, zaaien kan tot augustus. Oogsten kan vanaf juli tot en met november. 

Er zijn twee variëteiten van de andijvie, namelijk de heelbladige of breedbladige andijvie (Cichorium endivia var. latifolium) en de krulandijvie (Cichorium endivia var. crispum) of frisée. Krul- of frisee-andijvie heeft een vrij open gele krop, omringd door groen, krullerig, ver ingesneden, decoratief blad.

De krul-andijvie smaakt duidelijk bitterder dan de heelbladige andijvie.

Vooral in het voorjaar en de zomer moet je er op tijd bij zijn om te oogsten, zo niet dan kan de plant snel een bloemstengel vormen. Krulandijvie oogst je beter op tijd, want in één dag tijd kan er plots rand opduiken die de krop minder aantrekkelijk maakt.

Als gevolg van droogte kan een groeistilstand optreden met bloemstengelvorming tot gevolg. Ook zal krulandijvie snel rand vertonen bij droogte, vooral in een iets ouder stadium.

Breedbladandijvie oogst je als de krop goed gevuld is. Kroppen met een gewicht van 1 kg zijn geen uitzondering. 

Anijs

Appel

De appel is wellicht de meest bekende fruitsoort uit ons gebied. Appelbomen zijn in vele formaten te koop, van appelbomen speciaal gekweekt voor grote potten voor op een terras tot laagstam, middenstam en hoogstam appelbomen. Hoogstam appelbomen kunnen tot 9 meter hoog groeien. Appelbomen staan het liefst in de volle zon al tolereren ze ook halfschaduw, ze hebben een voorkeur voor ietwat vochtige grond. 

Ten tijde van de Oude Grieken en Romeinen tussen de achtste eeuw v.Chr. en de vijfde eeuw na Chr. was er een florerende teelt van appels. De Romeinen hebben deze rassen verder verspreid over West-Europa. 

Appels bloeien met wit/rose bloemen, deze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen. Appelbloesem geeft een lekkere geur af en wordt door insecten zoals o.a. hommels en bijen bestoven. Kruistbestuiving is meestal noodzakelijk. Hiervoor dien je meestal minstens twee appelrassen aan te planten met beide een goede stuifmeelkwaliteit. Sommige bomen zijn zelfbestuivend en zijn geschikt als je maar plaats hebt voor 1 appelboom in de tuin. Vraag altijd even na of de appelboom die je koopt zelfbestuivend is of dat je meerdere appelbomen dient te planten. 

De appel als vrucht behoeft verder weinig introductie, gezien de grote populariteit en bekendheid van de vrucht. In elke supermarkt zijn vele soorten te vinden en in totaal zijn er enkele duizenden appelrassen. Op wikipedia is een lijst met vele geschikte appelrassen voor het Nederlandse klimaat te vinden. Vooral lekkere en ziektevrije appelrassen zijn ideaal.

Door een afwisseling van zomerappels, herfstappels en winter- oftewel bewaarappels kun je bijna 5 maand lang genieten van verschillend soorten en smaken appels vers van de boom. Appels kunnen daarnaast verwerkt worden tot o.a. appelsap, appelmoes en is er appeltaart van te maken. Ook kun je appels in ringen drogen zodat je het hele jaar door gedroogd fruit van de appel kunt eten. 

Het hout van appelbomen kan o.a. worden gebruikt om stokken van te maken en is ook zeer geschikt als haardhout. 

Appelbes

De appelbes komt van nature in Oost-Europa en het oosten van Noord-Amerika voor. De struik kan tot 2 meter hoog groeien en kan zowel in de halfschaduw en de volle zon groeien.

De appelbes bloeit met witte bloemetjes, en is zelfbestuivend. Bestuiving vind plaats door insecten zoals hommels en bijen. 

De bessen kunnen tot 9mm groot worden, ze zijn vers van de struik niet zo lekker en voelen erg droog aan in de mond, maar als ze goed rijp zijn kun je er heel goed sap en/of jam van maken. 

De appelbes vergt weinig onderhoud en is gemakkelijk te vermeerderen door ze te stekken. De appelbes wordt een boel aangeplant door gemeentes en kan ook goed als plant in een eetbare heg worden gebruikt. In de herfst verkleurt de struik in de prachtigste herfstkleuren. 

Een familielid met dezelfde naam appelbes is Aronia prunifolia. Deze is echter minder goed eetbaar. 

Appelmunt

Appelmunt is een winterharde vaste plant met groene wollige blaadjes soms met witte onregelmatige vlekken. Deze munt kan tussen 0.6 en 1 meter hoog worden en kan goed dienen als bodembedekker. 

Appelmunt houdt van vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon. 

De plant bloeit met lichtrose tot lilla bloemen. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen van de bloem en worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. 

De blaadjes geuren en smaken naar appel. Net als vele muntsoorten is de appelmunt zeer geschikt voor de bereiding van thee. De plant kan vers gebruikt worden in de thee maar de bladeren kunnen ook eerst worden gedroogd om later thee van te zetten. 

Appelmunt is wat milder en fruitiger Pepermunt. 

Artisjok

Artisjok (Cynara cardunculus var. scolymus) is een mooie plant met grijze bladeren en blauwpaarse bloemen en kan tot anderhalve meter hoog worden. 

De artisjok is niet helemaal winterhard, maar vaak gaan artisjokken verloren doordat de planten te lang in natte en koude grond staan dan door de vorst. Denk daar al aan als je de artisjok gaat planten; zorg voor een groot plantgat met daarin een luchtig mengsel van bijvoorbeeld potgrond met wat compost en een handje grof zand. Op zandgrond zul je daar minder last van hebben maar ook dan is het verbeteren van de grond in het plantgat altijd gunstig.

Het kan daarnaast heel handig zijn om de grond rond de wortels in de winter af te dekken met wat stro of bladeren, etc. En plant de artisjok niet op een te natte plaats.

De artisjok staat graag op een beschutte, warme en zonnige plaats. 

Oogst de bloemknoppen als ze zo groot mogelijk zijn maar nog wel gesloten. Als de bloemknop eenmaal open gaat (je ziet dat aan de bloemblaadjes die elke dag wat wijder gaan staan) gaat dat uiteraard ten koste van smaak en zeker van de structuur (in plats van zacht en vlezig wordt het dan taai en stug). Eet artisjokken zo vers mogelijk, het liefst dezelfde dag. 

Van de artisjok worden de bladeren van het bloemhoofd gekookt gegeten. Je pelt de blaadjes af en doopt ze in een vinigraitte-, yoghurt- of mosterdsaus; vervolgens zuig je ze tussen je tanden af. Als de blaadjes eraf gegeten zijn kun je de bodem, ontdaan van de haren, eten.

Als je de bloemknoppen niet eet dan komen er prachtige paarse bloemen tevoorschijn die insecten aantrekken waaronder bijen en vlinders.  

De 'gewone' bladeren van de plant zijn gekookt ook eetbaar, maar zijn behoorlijk bitter. 

Er worden verschillende geneeskrachtige eigenschappen toegedicht aan de artisjok. Kijk voor details hierover in de Plants for a Future database onder Medicinal uses.

Asperge

Asperges is een meerjarige groente die 120-180 cm hoog kan worden, bloeit met witte bloemen en vervolgens rode bessen krijgt. Asperges kunnen 8 tot 10 jaar op dezelfde plaats worden gegroeid. 

Asperges hebben een voorkeur voor ietwat vochtige grond en groeien zowel in de halfschaduw als in de volle zon.

Van de asperge worden de jonge scheuten geoogst en gekookt gegeten. Als je ze niet aanaardt (bedekt met modder) worden het groene asperges, die gezonder zijn vanwege het bladgroen maar ook sterker van smaak zijn en vaak iets taaier. 

Het aspergeseizoen is betrekkelijk kort; in Nederland ongeveer twee maanden. De eerste asperges steken in de lente de kop op (naargelang de temperaturen in februari of begin maart). Traditioneel wordt er geoogst vanaf de tweede donderdag van april tot 24 juni. Hierna wordt de plant met rust gelaten om deze de tijd te geven om te groeien, zodat er nieuwe energie wordt opgedaan voor het volgende jaar. De (zonne-)energie wordt opgenomen door het bovengrondse groene aspergeloof en opgeslagen in de wortels. 

Bij de bereiding van asperges is het van groot belang om ze voldoende te schillen. Dit kan gedaan worden met een speciaal aspergemesje of met een dunschiller voor groente. Een onvoldoende geschilde asperge is draderig. Ook is het belangrijk dat asperges niet uitdrogen. Bij aanschaf moet hierop gelet worden; thuis kan de asperge enkele dagen bewaard worden door ze in een afgesloten plastic zak en/of overdekt met een natte handdoek in de koelkast te leggen. Wil men asperges langer bewaren, dan kunnen ze geschild en ongekookt ingevroren worden. Als ze uit de vriezer worden gehaald, dienen ze niet ontdooid te worden, maar ingevroren aan de kook te worden gebracht.

Aspergers kunnen rauw in stukjes worden gesneden en worden toegevoegd aan salades. Ook kunnen ze, afhankelijk van de dikte, in 8-10 minuten gaar worden gekookt en worden gegeten. Het beste gaat dit in een speciale aspergepan, waarin de asperges staande gekookt worden zodat de koppen niet onder water komen, maar een gewone kookpan (met voldoende water zodat de asperges net onder water liggen) werkt ook goed. 

Asperges stimuleren de nieren en de darmen en wordt ook gebruikt tegen bijensteken, hartproblemen, duizeligheid en tandpijn.

Aubergine

De aubergine komt van oorsprong uit tropisch Azië. Via de Moren kwam hij in de 16e eeuw langs Spanje en Portugal in Europa. Inmiddels wordt de aubergine in grote delen van de wereld geteeld. Vooral in de Zuid-Europese keuken groeide de populariteit van de aubergine en vandaag de dag is hij daaruit niet meer weg te denken.

Aubergine houdt van diepe, voedselrijke, vochtige grond en staat het liefst op een warme en zonnige plaats. Ze groeien ook goed in een kas. 

Ook in Nederland zien we de aubergine steeds vaker op het menu staan. Begrijpelijk, want aubergines zijn heerlijk in allerlei gerechten. De mooie vrucht is slank van vorm en heeft een groene kelk met weinig tot geen stekels. Doorgaans zijn aubergines glanzend en dieppaars van kleur, maar er zijn ook witte, groene en gestreepte variëteiten. Naast de Nederlandse aubergines is er ook de Turkse aubergine. Deze aubergine is dunner en langer dan de Nederlandse aubergine, die korter en aan de onderkant dikker is. Ook zijn er mini- en biologisch geteelde variëteiten verkrijgbaar. Warmte en hoge luchtvochtigheid zijn ideaal voor aubergines.

Teeltschema:
Onder beschutting: zaaien in maart, verspenen in april, planten in mei, oogsten in juli t/m begin oktober.
Openlucht: zaaien in eind maart/begin april, verspenen in eind april/begin mei, planten in eind mei/begin juni, oogsten in eind augustus/september.

De internationale keuken kent vele fascinerende gerechten met aubergines: van gemakkelijk en snel tot bewerkelijk en langzaam. Aubergines passen uitstekend in de trend van exotisch koken en kunnen in een grote verscheidenheid aan gerechten worden verwerkt. Je kunt hierbij denken aan gerechten die je van vakantie in Italië, Spanje of Frankrijk kent zoals lasagna, ratatouille, moussaka, etc. Aubergines zijn vruchten die 'body' geven aan ovenschotels, roerbak- en stoofgerechten en kunnen ook uitstekend worden gevuld (uit de oven) of gegrild (bijvoorbeeld op de barbecue).
Wentel plakken aubergine in gekruide bloem en bak ze goudbruin in olijfolie of doe ze 30 minuten in de oven. Lekker is om ze voor het bakken in een geklutst ei of boter te dompelen.

Augurk

Augurk is een vruchtgroente en familie van de komkommer, maar kleiner en frisgroen, en worden meestal in onrijpe toestand geoogst.

Augurkplanten houden van zeer voedselrijke, vochtige grond en de planten staan het liefst zo warm en zonnig mogelijk. Ze groeien ook goed in een kas. 

Verse augurken zijn verkrijgbaar van juli tot en met september.

De teelt van augurken vindt vlakvelds of aan de draad plaats. Was in vroegere tijden kruisbestuiving nodig, tegenwoordig zijn er ook augurk-rassen die zonder bestuiving vruchtzetten.

Teeltschema
Onder glas of plastic: zaaien in eind maart t/m begin mei, planten in eind april t/m begin juni, oogsten in eind juni t/m begin oktober.
Met plantenopkweek: zaaien in mei/begin juni, planten in eind mei/juni, oogsten in eind juli t/m september.
Ter plaatse zaaien: zaaien in eind mei/juni, oogsten in augustus/september.

In het algemeen worden augurken ingelegd in azijn met kruiden; de grote worden dan zure bom genoemd.  Augurken worden vaak als ingrediënt in sauzen en salades verwerkt, maar je kunt ze ook serveren bij hartige hapjes.  

Balsamwortel

De Balsamwortel komt van origine in het westen van Noord-Amerika voor. Het is een meerjarige plant die tot 30 cm hoog wordt en in de zon dient te staan. Het liefst heeft de plant een droge of licht vochtige grond.

Verschillende delen van de plant zijn eetbaar. De wortel kan rauw en gekookt gegeten worden en deze hebben een zoete smaak. De beste manier om ze bereiden is lang te bakken. De Indianen bakten ze gedurende 3 dagen. De wortel wordt soms ook als alternatief voor koffie gebruikt. 

Ook de jonge scheuten van de plant kunnen rauw of gekookt worden gegeten. De grote bladeren en bloemen kunnen gekookt worden gegeten.

De zaden kunnen worden geroosterd en tot meel worden vermalen voor koeken. De zaden zijn een goede bron voor plantaardige oliën.

Bamboe vivax

De Vivax Bamboe is een sterk woekerende Bamboe die in Nederland 10 m hoog kan worden en stengels heeft met een dikte van 7 cm. In Limburg langs de Maas wordt hij zelfs 12 meter hoog en kunnen de stengels tot 10 cm dik worden.

Deze bamboe is winterhard tot aan -20 graden, en daarmee praktisch winterhard in heel Nederland. De plant heeft een voorkeur voor vochtige grond en groeit het beste in de halfschaduw. 

Deze bamboe kan zichzelf snel verspreiden en breidt zich gemiddeld 50 cm per jaar uit in alle richtingen.  Een minimale teeltoppervlakte is ongeveer 10 m2. Daaromheen kan er een barriëre worden ingraven (60 cm diep) of een greppel die jaarlijks kan worden gecontroleerd op uitgebroken rizomen, om al te veel woekeren te beperken. 

De jonge scheuten zijn zowel rauw als gekookt eetbaar, ze hebben een goede smaak. De oogsttijd van de scheuten is eind april tot eind mei/begin juni. Oogst als de scheuten ongeveer 8cm hoog zijn en snijd de scheuten dan tot 5 cm onder de grond af. 

De stokken zijn dunwandig, en niet sterk genoeg voor bouwkundige toepassingen maar zeer geschikt als plantensteun. In het verre oosten worden deze gekliefd met een speciaal gereedschap, zodat er allemaal strips van gelijke breedte overblijven, die gebruikt worden voor vlechtwerk.

Bloei  is bij bamboe een zeldzaam fenomeen, dat zich periodiek voordoet met intervallen die meestal variëren van 30 tot 120 jaar. Soms is dat het einde van de plant (met name bij de niet woekerende Fargesiasoorten), maar vaak herstellen bamboes zich na een aantal jaren weer.

Basilicum

De stengels zijn harig, fijn, geribbeld, vierkantig, vertakt en lichtgroen tot rood aan de basis. De bladeren zijn groot, gekarteld, ovaal, puntig en heldergroen, met een warme en toch frisse, sterke geur. Basilicum is een belangrijk keukenkruid. De plant bloeit in de nazomer met kleine, geurige, witachtige bloesems. 

Basilicum is een kruid waarvan de bladeren worden gebruikt in de keuken. Basilicum heeft een sterke geur en aroma en wordt vooral veel in de Italiaanse keuken en bij tomaatgerechten gebruikt en is het hoofdbestanddeel van pesto.

Bergbonenkruid

Bergbonenkruid is een meerjarig kruid wat van orgine uit Zuid-Europa komt. Het is een struikje wat over de jaren tot 50cm hoogte kan groeien. 

De plant groeit op droge en op vochtige grond en staat het liefst in de volle zon. 

De bladeren kunnen zowel vers als gekookt worden gegeten. Ze hebben een peperachtige smaak. Ze kunnen goed als smaakmaker in een salade.

Het wordt bij warme maaltijden het meest gebruikt gebruikt bij vis- en vleesgerechten, en voornamelijk bij het koken van bonen. Vandaar de naam. 

De bladeren zijn het beste te oogsten voor de bloei. 

Bergbonenkruid bloeit met kleine witte bloemetjes en trekt insecten aan zoals hommels en bijen.  

Als thee of tinctuur werkt het alsals zenuwversterkend middel. De etherische olie is een antisepticum en stimulans.

Familie van het bergbonenkruid is het eenjarig bonenkruid (Satureja hortensis) wat ook regelmatig in Nederland gebruikt wordt.

Bergrogge

Bergthee

Bergthee is een wintergroen, bodembedekkend, kruipend struikje wat tot 20cm hoogte kan groeien. Het komt van origine uit het oosten van Noord-Amerika. 

De struik groeit zowel in de volle schaduw als in de halfschaduw. Bergthee kan daarnaast zowel op droge als op vochtige grond groeien en is droogtetolerant. De struik heeft een voorkeur voor ietwat zure veenachtige grond.  

Het is een goede bodembedekker die prima in de schaduw kan groeien en daardoor zeer geschikt kan zijn voor in een voedselbos. Het kan nodig zijn de eerste jaren een beetje te wieden maar daarna is het dusdanig dicht dat er weinig onkruid meer doorheen komt. 

De bergthee heeft kleine dikke, leerachtige, glimmende donkergroene bladeren die kunnen verkleuren naar rood. Van het kleine blad kan een lekkere thee worden getrokken waar de plant haar naam aan dankt. 

Bergthee bloeit met kleine, klokvormige witte bloemetjes. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel mannelijke als vrouwelijke delen. De bloemen worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. Bergthee is zelfbestuivend. 

De knalrode bessen kunnen 15mm in diameter worden en blijven 's winters aan de struik. De vruchten zijn eetbaar, het kan verstandig zijn te wachten nadat de vorst erover heen is gegaan, dan smaken ze beter. Als de vogels de bessen niet opeten blijven ze hangen tot aan het voorjaar. De vruchten kunnen ook verwerkt worden in taart en er kan jam van worden gemaakt.

Er is ook een essentiele olie uit bergthee te winnen, de zogenaamde ‘wintergroenolie’ die onder meer wordt gebruikt in snoepgoed, parfum, tandpasta en voor medicinale toepassingen.  

Bergthee heeft ook geneeskundig eigenschappen, het werkt onder meer tegen reumatische pijnen. Zie voor meer details over de geneeskundige toepassingen de Plants for a Future database. 

Overige Gaulteria soorten (naast shallonfruit die in deze database staat) die geschikt zijn voor het Nederlandse klimaat volgens de Plants for a Future Database zijn: Gaultheria hispidula, Gaultheria japonica en Gaultheria mucronata.

Beuk

De beuk is inheems in Europa, heeft een dunnen, gladde, grijze schors en kan tot 30 meter hoog groeien. De beuk kan zowel op droge als op vochtige grond groeien en gedijt zowel in de schaduw, halfschaduw en in de zon.

De beuk wordt soms wel de koningin van het bos genoemd en beuken kunnen 200 tot 300 jaar oud worden. 

De bladeren zijn ovaal en heldergroen, al zijn er ook beuken in mooie rode kleurvarianten. De jonge bladeren van de beuk zijn eetbaar ze zijn goed rauw toe te voegen in salades. De bladeren worden snel bitter dus gebruik alleen de jongste bladeren hiervoor. De plant heeft twee maal in het jaar een periode van drie weken dat ze nieuwe blaadjes maken, in het voorjaar en in het midden van de zomer. 

De beuk is eenhuizig, de boom heeft zowel losstaande mannelijke en vrouwelijke bloemen maar beiden zijn op dezelfde plant te vinden. De vrouwelijke bloemen zijn kleine weinig opvallende groene bloemen die dicht op de takken staan. De mannelijke bloemen staan iets verder van de takken, hangen en zijn wit met gele stuifmeeldraden maar ook weinig opvallend. De beuk wordt door de wind bestoven.  

De beuk vormt zogenaamde beukennootjes die goed eetbaar zijn. Ze hebben een fijne zoete smaak al is het best wat werk om ze uit de zaadhulzen te krijgen. De nootjes kunnen ook verwerkt worden, ze kunnen worden geroosterd en eventueel worden vermalen tot meel wat te gebruiken is. Ook zijn beukennootjes te verwerken tot beukennotenolie.

Het hout kan voor allerlei producten gebruikt worden zoals speelgoed (omdat het nauwelijks splintert), meubilair en parket. Het is niet geschikt voor gebruik buiten of in natte ruimtes, omdat het hout dan snel zwart verkleurt. 

Ook zijn er verschillende eetbare paddenstoelen die een voorkeur hebben voor beukenhout.  

Beukenzwam

De beukenzwam komt van origine uit Oost-Aziê en is populair in Japan. De paddenstoel  is daar ook wel bekend onder de naam Shimeji.

De plant groeit van nature voornamelijk op beukenbomen, waar het de naam aan te danken heeft. Het vruchtvlees van de beukenzwam is wit, evenals het steeltje. De hoed kan 2 tot 5cm groot worden en heeft een lichtbruine bovenkant.

De paddenstoel dient gekookt te worden omdat deze rauw vrij bitter smaakt en de bitterheid met koken verdwijnt, de beukenzwam heeft dan een notige lekkere smaak.  

De beukenzwam staat in Japan bekend als superieure paddestoel vanwege de textuur en geur, en kan voor veel toepassingen worden gebruikt, bijv in soepen en sauzen.

De beukenzwam wordt kleinschalig in Nederland en België geteeld en is ook thuis te kweken op kant en klare kweekpakketen. 

Bieslook

Bieslook is een inheemse plant in Europa die ook in het wild in Nederland en België voorkomt. Deze meerjarige plant met kleine knolletjes kan tot 20cm hoogte groeien. 

Bieslook houdt van ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon. 

De rechtopstaande stengels zijn hol en rolrond. Ze dragen geen bladen. De plant vormt dichte, grasachtige pollen. Bieslook kan het hele jaar door geknipt worden; het groeit vanzelf weer aan. Het heeft lichte ui-smaak. Heerlijk als toevoeging in salades of in sauzen; het liefst rauw.

Bieslook bloeit met lilaroze blomen, de bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen. De bloemen staan erom bekend insecten aan te trekken zoals hommels, bijen en vlinders. De plant is zelfbestuivend. De bloemen kunnen ook gegeten worden, deze hebben een pittegere smaak. Het kan een mooie versiering zijn in salades.

Bieslook zaait zichzelf gemakkelijk zelf uit.  

De kleine knolletjes die vaak niet groter worden dan 10mm in diameter kunnen worden gegeten als lente-uitjes. 

In deze database staan de best eetbare allium soorten die van nature in Europa voorkomen of hier al lange tijd ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare allium soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke allium soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org). 

Bindsla

Bindsla of Romeinse sla (Lactuca sativa var. longifolia, synoniem: Lactuca sativa var. romana) is een bladgroente die vooral in volkstuinen wordt geteeld, maar de beroepsteelt neemt toe ter vervanging van ijsbergsla.

De plant houdt van voedselrijke, vochtige grond en groeit zowel in de volle zon als in de halfschaduw.

Bindsla vormt tot 40 centimeter lange, langwerpige kroppen. Deze slasoort is bijzonder voedzaam. 

Vroege teelt:
Bij deze teelt wordt er vanaf februari tot eind maart onder glas gezaaid en buiten uitgeplant vanaf half maart tot eind april. De oogst vindt dan plaats vanaf eind mei tot begin juli.

Zomerteelt:
Bij deze teelt wordt begin april tot eind juli gezaaid en uitgeplant vanaf begin mei tot half augustus. De oogst vindt dan plaats vanaf half juli tot eind september.

Bindsla was al 4000 jaar gelden bij de Egyptenaren bekend en werd voornamelijk in het Middellandse Zeegebied geteeld, maar nu ook in heel Europa en in Noord-Amerika. Vroeger werden de kroppen ongeveer tien dagen voor de oogst dichtgebonden voor het verkrijgen van geler gekleurde bladeren, vandaar de naam bindsla.

De bekende Caesarsalade (genoemd naar de Romeinse keizer), wat vooral in Amerika zeer populair is, bestaat hoofdzakelijk uit deze bindsla.

Bindsla kan zowel vers als gekookt worden gegeten en kan ook goed worden gebruikt in smoothies.  

De vermoedelijke wilde stamouder van de sla is Kompassla (Lactuca serriola). 

Blauwe bosbes

De blauwe bosbes komt van nature voor in het noorden en midden van Europa. De Europese soort is een lage struik die 20 tot 50cm hoog wordt en heeft een vochtige goed doorlatende zure grond nodig (PH 4-6). De plant tolereert schaduw maar staat het liefste in de halfschaduw of in de volle zon. 

De blauwe bosbes wordt vaak verward met de Amerikaanse blauwe bes die elders in deze database is te vinden.  

De kalkmijdende plant groeit voornamelijk in open bossen (zowel in loofbossen als naaldbossen), op heide en veen in de gematigde en subarctische gebieden in de wereld (Europa, Noord-Azië, Japan, Noord-Amerika en zelfs lokaal nog in Groenland).

De kruikvormige bloemen zijn roze en hebben een groene waas. De bloemen zijn met hun open einde naar beneden gericht. De bloeitijd is van april tot juni, met soms een tweede bloei in de herfst. De bestuiving gebeurt meestal door hommels, maar ook door andere insecten zoals wespen. Bovendien kan de blauwe bosbes zichzelf bestuiven.

Kort na het uitbloeien van de roze, bolronde bloemen ontstaan er op stengels, ouder dan 3 jaar, zwartblauwe bessen (tot 10mm grootte), bedekt met een waas. Elke bes kan tot veertig zaadjes bevatten. Het sap is purperkleurig. De bessen zijn vers goed eetbaar. Daarnaast kunnen ze worden gebruikt voor jam of voor gebak. De bessen worden als zeer gezond gezien,vooral vanwege het hoge gehalte vitamine C.

Van de bladeren kan thee worden gezet. Zowel de bessen als aan de thee die van de balderen wordt gezet worden bepaalde medicinale eigenschappen toegeschreven. 

In deze database staan de best eetbare vaccinium soorten die van nature in Europa voorkomen of hier al lange tijd ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare vaccinium soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke vaccinium soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org). 

Blauwe lupine

De blauwe lupine (Lupinus angustifolius) is één van drie soorten lupines die goed eetbare zaden leveren. De andere twee soorten zijn: Lupinus albus en Lupinus mutabilis.

De blauwe lupine is een eenjarige plant en komt van nature voor in Zuid-Europa. De plant wordt 30-60 cm hoog en heeft spaarzaam behaarde stengels. De blauwe lupine heeft een voorkeur voor vochtige grond en groeit het beste in de volle zon.

De blauwe lupine wordt in Nederland sporadisch als groenbemester op zandgrond geteeld en soms in bermen ingezaaid. Het gewas stelt weinig eisen aan de grond en door de bittere smaak heeft het geen last van wildschade. De plant houdt niet van kalkgrond en kan zure gronden met vrij lage pH nog goed verdragen. 

De handvormig samengestelde bladeren hebben vijf tot negen lijnvormige, tot 4 cm lange en 1,5 cm brede blaadjes.

De blauwe lupine bloeit van juni tot september met hemelsblauwe bloemen. De bloemen staan in een spiraal. De bovenlip van de kelk is tweespletig. De plant wordt door bijen bestoven.

De zaden zijn donkergrijs met lichte vlekjes en zijn giftig voor vee. Gekookt zijn de zaden eetbaar voor mensen. Van de lupine wordt lupinemeel gemaakt dat gezien wordt als een goede vervanger van vaak genetisch gemanipuleerde soja. Zo wordt lupine meel in verschillende vleesvervangende producten gebruikt.

Vanaf december 2008 zijn fabrikanten verplicht te melden dat er lupine in hun product aanwezig is. Dat is een noodzakelijke maatregel omdat mensen, net zoals bij pinda’s, een allergische reactie kunnen krijgen als gevolg van het eten van lupinemeel.

Bleekselderij

Bleekselderij (Apium graveolens var. dulce) is een bijzondere groente die niet iedereen lekker vindt.

Ze wordt zelden gebruikt als echte groente, gekookt op bord, maar heel veel gebruikt om samen met bijvoorbeeld ui, wortel, knoflook, etc. een heerlijke bouillon te maken, of een basis voor een gerecht. Rauw in dunne plakjes is ze lekker in salades.

De planten houden van vochtige grond en groeien zowel in de volle zon als in de halfschaduw. 

Teeltschema:
Bleekselderij wordt gezaaid van januari tot maart onder verwarmd glas. Er moet verwarmd worden, omdat anders de plant voortijdig in bloei komt.

Uitgeplant wordt in april en mei en geoogst van half juli tot eind september.

Bleekselderij heeft het karakteristieke van selderij maar dan knapperig en fris. Het werkt vochtafdrijvend. Er schijnen ook mensen een allergische reactie op bleekselderij te kunnen krijgen, het sap van bleekselderij kan branderige rode plekken op de huid veroorzaken.

Bloemkool

Bloemkool is een groente die samen met sluitkool, spruiten, koolrabi en broccoli behoort tot de familie van de kruisbloemigen. De botanische naam voor bloemkool is Brassica oleracea convar. botrytis var. botrytis.

De bloemkool bestaat uit nog ongedifferentiëerde bloemknoppen. Bloemkool vraagt een flinke bemesting, omdat anders de kans op te vroege koolvorming, de zogenaamde boorders, bestaat. Zodra de kool te zien is moet de witte bloemkool bedekt worden met blad, omdat anders de kool niet mooi wit blijft maar bruinachtig geel verkleurt. 

Bloemkool houdt van voedselrijke, vochtige grond en groeit zowel in de volle zon als in de halfschaduw. 

Bloemkool is een populaire koolsoort in Nederland en hoort tot de top 10 van de meest gegeten groentesoorten in ons land. Daarbij is bloemkool ook nog erg gezond, want een normale portie bloemkool bevat de dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine C. Het schijnt dat de Romeinen de prettige, milde smaak van bloemkool al wisten te waarderen. Dankzij de vele en gevarieerde toepassingsmogelijkheden en bereidingswijzen genieten wij nog steeds van deze bijzondere koolsoort.

Bloemkool komt voor in witte, groene of zelfs paarsrode variëteiten. Verder is er nog Romanesco, die een geelgroene piramidevormige krop heeft en milder en zoeter smaakt dan de witte bloemkool. Er zijn eveneens minivariëteiten en biologisch geteelde variëteiten verkrijgbaar.

Teeltschema
Zomer: zaaien in maart t/m mei, planten in mei/juni, oogsten in juli t/m begin september.
Herfst: zaaien in mei t/m begin juli, planten in juni t/m begin augustus, oogsten in september t/m november.
Winter: zaaien in juni, planten in augustus, oogsten in april/mei.

Bloemkool wordt veelal gekookt. De groente is echter ook uitermate geschikt voor in salades, soep of sauzen. Kook schoongemaakte bloemkool ca. 15 minuten in ruim water met een snufje zout. Bij een langere kooktijd gaan kleur, smaak en voedingswaarde achteruit. Met bloemkool kun je oneindig variëren. Je kunt bloemkool koken en serveren met diverse sauzen. Gebruiken voor salades, blancheer de kool dan vijf minuten en laat deze afkoelen. Bloemkoolroosjes doen het perfect in diverse soepen. Maar ook op een gezellige avond kan bloemkool het extra gezellig maken. Serveer eens rauwe bloemkoolroosjes met een aantal heerlijke dipsausjes. 

Boekweit

Boekweit is een eenjarige plant die tot anderhalve meter hoogte kan groeien. De plant groeit zowel op droge en op vochtige grond en staat het liefst in de volle zon.

De plant vormt een holle rechtopgaande, zich meermalen vertakkende, rode stengel. De bladeren zijn driehoekig tot hartvormig en bevinden zich verspreid op de knopen. Het wortelstelsel omvat een zich sterk vertakkende penwortel. 

De bloei begint al in een jong stadium, soms al na zes weken, en gaat dan vijfentwintig tot dertig dagen door. De bloemen zijn in langstelige pluimen gegroepeerd, wit tot roze van kleur, en bevatten veel nectar. Op arme gronden bereikt boekweit een hoogte van 50 cm. Voordat de bloei ten einde is zijn er al rijpe vruchten.

Het eetbare zaad zit aan dunne steeltjes die in rijpe toestand makkelijk loslaten. Het heeft een meel- en eiwitrijke inhoud, overeenkomend met die van klaver. Er waren vroeger twee rassen bekend: op de veengronden de Staphorster bruinzwarte en op de zandgronden de Brabantse grijze boekweit. De huidige rassen produceren minder nectar dan de oude rassen. Bij het bewaren moet het zaad droog zijn want het schimmelt gemakkelijk. Eén kilo zaad bevat ± 45.000 zaden.

De vorm van het boekweitzaad komt sterk overeen met die van beukennootjes, al zijn ze beduidend kleiner, ongeveer 6 mm lang. Het zaad werd tot meel gemalen, hoewel boekweit beslist geen graan is. Boekweit is een 'pseudograan': de zaden, het meel en alle andere afgeleide producten van boekweit bevatten geen gluten.

Boekweitmeel bevat veel magnesium, kalium en fosfor. Het is voedzaam en licht verteerbaar. Tegenwoordig wordt het ook geteeld voor de geneeskunde.

Boekweit lijkt een graanproduct, maar is het dus niet. Het meel ervan kan goed worden gemengd met dat van granen, bijvoorbeeld als basis voorpannenkoeken. Geroosterde boekweitkorrels heten ook wel 'kasha' en zijn bekend uit de Oost-Europese keuken.

Boerenkool

Boerenkool (Brassica oleracea convar. acephala var. laciniata) is waarschijnlijk een van de eerste brassicasoorten die in de cultuur is gebracht. De wilde voorganger van de boerenkool komt nog steeds voor langs de kust van West-Europa.

Boerenkool houdt van voedselrijke, vochtige grond en groeit zowel in de volle zon als in de halfschaduw.

Mooie boerenkool heeft een heldergroene kleur en een brede kroesrand aan de bladeren. De pittige koolsmaak wordt minder na de vorstperiode, de boerenkool is dan wat zoeter. De heldergroene kleur geeft de kwaliteit van de boerenkool aan. Gele of bruine plekken duiden op ouderdom. In de winter genieten we in Nederland hoofdzakelijk van de oer-Hollandse stamppotten met rookworst. 

Boerenkool komt niet voor in tropische gebieden. Zaden ontkiemen binnen 3-6 dagen. De kool groeit het beste bij dagelijkse temperaturen van 15-20 °C. De bodem moet vochtig en vruchtbaar zijn met organische stoffen. Boerenkool zaait u op een zaaibed, in mei voor de herfstboerenkool, in juni voor de winterboerenkool.

Teeltschema:
Herfst: zaaien in mei, planten in juni/juli, oogsten in augustus t/m december.
Winter: zaaien in juni t/m begin juli, planten in juli/augustus, oogsten in december t/m maart.

Boerenkool wordt veelal gekookt geserveerd. Boerenkool kun je echter ook zeer goed stomen. Bereid boerenkool op dezelfde manier als jonge bladgroenten of andere koolsoorten. Boerenkool heeft de sterkste smaak onder de brassica. 

Boomui

De plant ziet er gelijk uit zoals de ui, met dit verschil dat er in de top van de bloemstengel ook kleine broedbolletjes, naast of in plaats van bloemen, gevormd worden die ook een ui zijn; deze kan je weer uitplanten. Die broedbolletjes maken weer nieuwe scheuten en dan krijg je een soort boomstructuur, vandaar de naam boomui.

De plant vermenigvuldigt zich door de bolletjes af te stoten, die dan spontaan gaan wortelen. Je kan de broedbolletjes natuurlijk zelf ook ergens anders uitplanten.
De broedbolletjes blijven heel tijdens het bakken en stoven en kunnen ook ingelegd worden in azijn.

Het (afgesneden) blad kan rauw gebruikt worden in salades.

Ook zijn de uien zelf te oogsten en als gewone uit te gebruiken om vele maaltijden op smaak te brengen. 

Twee andere Europese uiensoorten die ook aan de bovenkant dit soort knolletjes maken die kunnen worden gebruikt om uit te zaaien zijn: Allium cepa proliferum en Allium cepa aggregatum.

In deze database staan de best eetbare allium soorten die van nature in Europa voorkomen of hier al lange tijd ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare allium soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke allium soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org). 

Bosaardbei

Het bosaardbeitje (Fragaria vesca 'Semperflorens'), soms ook bekend als alpenaarbei, is een inheemse en beschermde plant in Nederland. De bosaardbei groeit zowel in de halfschaduw als in de zon. Het is een ideale bodembedekker voor onder bomen en heesters, als deze op een vochthoudende grond staan. 

De bosaardbei bloeit met vijfbladige witte bloemetjes. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen en worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. De planten zijn zelfbestuivend. 

De kleine rode vruchtjes kunnen tot 15mm groot worden en hebben, als ze goed rijp zijn, een verrukkelijke geparfumeerde smaak. ze kunnen prima vers worden gegeten. Daarnaast kunnen ze ook goed verwerkt worden. Een handjevol bosaardbeitjes intensiveren bijvoorbeeld de smaak van zelfgemaakte ‘gewone’ aardbeienjam.

De bladeren van de bosaardbei bevatten looizuur en vooral in het voorjaar veel vitamine C. Ze kunnen dan door de voorjaarssoep, de sla en in de kruidenthee. Het hele groeiseizoen echter kunnen de jonge bladeren gebruikt worden voor de kruidenthee. Ze stimuleren de stofwisseling en helpen tegen maag- en darmstoornissen. Ze voegen een aromatische smaak en geur aan de thee toe. Dankzij het looizuur geven ze kruidentheemengsels een wat ‘pittiger’ karakter. 

Naast de bosaardbei wordt ook de Fragaria x ananassa specifiek genoemd als een goed eetbare aardbei soort in de PFAF database. 

Bospinda

De bospinda komt van origine uit het oosten van Noord-Amerika. De plant kan tot een hoogte van 1.5 meter groeien.

De plant houdt van vochtige grond en groeit zowel in de schaduw als in de halfschaduw. 

De bospinda is een vlinderbloemige die graag in rosse, rulle, humusrijke grond groeit. Als er geen steun is zal de plant over de grond kruipen en onkruid smoren. Daardoor is het een ideale grondbedekking en past goed in een bostuin.

Zodra de grond niet los genoeg is kunnen de bevruchte bloemen niet in de grond boren en zullen er geen ''pinda's'' vormen. Als de plant succesvol pinda's kan vormen dan kunnen deze tot 15mm groot worden. Kan de plant dat niet dan vormen er peultjes met kleine, proteïnerijke zaadjes die aanzienlijk kleiner zijn.

De plant geeft geen bijzonder hoge opbrengst maar door even te graven heb je toch al gauw een hand vol. 

De plant is eenjarig maar doordat de plant zijn zaden zelf in de grond plant kan hij het beste als meerjarig worden beschouwd. De plant geeft geen bijzonder hoge opbrengst maar door even te graven heb je toch al gauw een hand vol. De zaden en 'pindas' kunnen rauw en gekookt gegeten worden. 

Ook kunnen de wortels van de bospinda's geschild en gekookt worden gegeten. 

Boternoot

De boternoot, zo nu en dan ook bekend onder de naam witte walnoot, komt van oorsprong uit het oosten van Amerika en zuidoost Canada. De boom kan tot 25 meter hoog en 20 meter breed groeien. 

De boternoot houdt van een diepe ietwat vochtige en licht alkalische grond. De boom staat het liefst in de volle zon en op een plek beschut tegen al te sterke wind. Deze soort is de meest winterharde noot uit de familie, tot -35°c. 

De boternoot wordt vergeleken met andere soorten uit dit geslacht, met gemiddeld een jaar of 75, niet zo oud. De boternoot is door een kankerziekte, veroozaakt door de schimmel Sirococcus clavigigenti-juglandacearum, behoorlijk in aantallen verminderd.

De boom is eenhuizig, ze bevat zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen. De mannelijke bloemen vormen lange groene naar beneden hangende slierten (katjes), de vrouwelijke bloemen bloeien roze/rood en staan iets naar buiten. De boternoot wordt door de wind bestoven. De plant is zelfbestuivend.   

De vruchten kunnen 3 tot 6cm groot worden en zitten in clusters van 3 tot 5 aan de boom. In de groene vruchten zitten de noten, het is verstandig om ze nadat ze uit de groene schil zijn verwijderd te laten drogen voordat je de noten kraakt. De noten hebben een goede zoete smaak en kunnen vers prima gegeten worden. Ze kunnen ook worden verwerkt in gebak, taarten en verwerkt worden tot meel om mee te bakken. 

Het hout van deze boom is erg rotbestendig en door de wat zachtere textuur als de zwarte noot goed bewerkbaar en daarom zeer geschikt voor het fabriceren van bijv. meubels, kasten, deuren etc.

Er is ook een kruising van de boternoot (juglans cinerea) en de hartnoot (juglans ailantifolia cordiformis) die bekend staat als de Buartnoot. 

Bottelroos

De bottelroos of rimpelroos is al heel lang in cultuur. De struik kan tot 2 meter hoog en 2 meter breed groeien.

De bottelroos groeit zowel op droge als op vochtige gronden en kan zowel in de in de halfschaduw als in de volle zon staan. De struik is bestand tegen door de wind meegevoerd zand en zout en is daarmee zeer geschikt voor langs de kust.

Al meer dan zevenentwintighonderd jaar zijn rozen in cultuur. Aanvankelijk voornamelijk als aanvulling op het menu, later meer voor de sier. 

Een bottelroos is een gezonde struikroos en bestand tegen de meeste ziekten, die in rozen voor kunnen komen. De stengels van deze roos zijn dicht bezet met stevige doorns. De groeiwijze is compact en dicht; daardoor is er ook uitstekend een haag mee te maken, die met name honden en katten uit de tuin kan houden. 

De bottelroos is niet bepaald een fraaie roos, die opvalt vanwege de bloemkleur, de opbouw van de bloem en evenmin vanwege fraai blad. Nee, bottelroos is zo geliefd vanwege de geurende bloem en de feloranje of oranjerood gekleurde bottels. De bottels bevatten veel vitamine C.

De gewone soort Rosa rugosa bloeit vanaf juni met lilaroze bloemen, die aan het einde van de middag een heerlijke zoete, kruidige geur verspreiden. Insecten zoals bijen en hommels zijn er dol op. De bloemen zijn eetbaar en kunnen een salade sieren, ook kan er thee van worden gezet.

In augustus verschijnt een overvloed aan rozenbottels. In de bottels bevinden zich de crèmekleurige zaden te midden van het bleek oranjegele vruchtvlees. Met aan de onderzijde van de vrucht het typerende kroontje met lange slierten.

Lekkere rozenbotteljam verkrijg je door honderd gram vruchten in te koken met vijfendertig gram suiker. Voeg daaraan een eetlepel citroensap en een geplette kruidnagel toe. De tot moes gekookte rozenbottels overgieten in een zeef. Plet met een lepel het moes en wrijf het door de zeef. De ingedikte gelei vervolgens filteren door een doek om de haartjes, die rondom de zaden zitten, eruit te halen. Giet de jam vervolgens over in een jampot en sluit het af met het deksel. Koel weggezet kan de jam enkele maanden goed blijven. 

Boysenbes

De boysenbes, boysenberry, is een kruising van een framboos (Rubus idaeus), braam (Rubus fruticosus), Amerikaanse dauwbes (Rubus aboriginum), en een loganbes (Rubus × loganobaccus).

Net als de braam en loganberry kan de plant als klimplant worden geleid. De plant kan tot 2.5 meter hoogte groeien.

De boysenbes houdt van voedselrijke, ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon. 

De witroze bloemen verschijnen op het eenjarige hout. De bloemen van de boysenbes zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen. en worden door insecten bestoven. Bijen en andere insecten weten de struik goed te vinden. De plant is zelfbestuivend. 

De vruchten van de boysenberry zijn in tegenstelling tot de rode kleur van de loganberry zwart. De grote zwarte vruchten zijn daarnaast lekker om vers te eten en goed tot jams en gelei te verwerken.

Het blad is te gebruiken om thee van te zetten.

Braam

De braam is een meerjarige struik, komt van nature in heel Europa voor, en kan tot 3 meter hoog worden. De braam kan ook als semi klimplant dienen maar dient dan wel goed begeleid te worden. De braam heeft het liefste voedsingsrijke goed doorlatende ietwat vochtige grond en kan goed in de zon, halfschaduw en zelfs volle schaduw overleven. Hoe meer zon hoe meer vruchten je er over het algemeen van kan plukken. De plant kan gaan woekeren als je deze teveel vrije ruimte laat.

Door zijn stekeligheid is de struik o.a. geschikt als omheining voor vee. Mochten de stekels je niet aanspreken dan zijn er tegenwoordig ook gekweekte doornloze varianten te verkrijgen. 

De witroze bloemen verschijnen op het eenjarige hout. De bloemen van de braam zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen. en worden door insecten bestoven. Bijen en andere insecten weten de braam goed te vinden. Kruisbestuiving is niet nodig dus je hoeft niet per se meerdere planten aan te planten. 

De vruchten zijn opgebouwd uit een aantal steenvruchtjes die van groen tot rood tot diep zwartpaars verkleuren naarmate ze rijper worden. Bramen zijn heerlijk om vers van de plant te eten. Daarnaast kunnen ze ook worden verwerkt tot sap en jam. De jonge bladeren kunnen gebruikt worden in de thee.

In deze database staan de best eetbare rubus soorten die van nature in Europa voorkomen of hier ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare rubus soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke rubus soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org).   

Brave Hendrik

Brave Hendrik is een zeer oude inheemse groente. De naam is ontstaan door het feit dat het een meerjarige plant is, waarvan je steeds kan plukken.

De Brave Hendrik komt voor op bewerkte, vochtige, stikstofrijke grond rondom boerderijen, mesthopen en plekken waar geürineerd wordt. 

Voor de teelt van de Brave Hendrik moet er in de lente in goed losgemaakte grond worden gezaaid. De plant wordt 15 tot 60 centimeter hoog en bloeit van mei tot augustus met een vrij korte, sterk vertakte bloeiwijze.

Het jonge blad kan in het voorjaar en de voorzomer goed worden gebruikt in salades. De jonge scheuten kunnen worden geoogst en geschilt en worden gekookt zoals asperges. Zowel jonge als oudere bladeren kunnen worden gekookt en gegeten als spinazie. Totdat spinazie met zijn grotere blad populair werd, was Brave Hendrik een veelgezochte, wilde groente. 

Soms wordt de brave Hendrik ook geblancheerd, er wordt dan een emmer over de plant beplaatst zodat er geen zonlicht bij komt. De scheuten en bladeren smaken dan zachter maar bevatten ook minder voedingsstofffen. 

De zaden van de Brave Hendrik worden in Duitsland gebruk om kippen te mesten, en wordt daar 'Fette Henne' genoemd. Ze zijn echter ook eetbaar voor mensen, de zaden kunnen onder andere verwerkt worden tot meel wat meegebakken kan worden in brood.  

De thee wordt gebruikt tegen darmstoornissen.

De wortels worden ook wel gebruikt tegen hoest bij schapen. 

Broccoli

Broccoli (Brassica oleracea convar. botrytis var. cymosa) heeft een iets krachtigere smaak dan bijvoorbeeld bloemkool. Broccoli bevat zeer veel vitamines en mineralen en is hierdoor één van de gezondste groenten.

Broccoli houdt van voedselrijke, ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon. 

Ongeveer 10 weken na het planten kunnen de schermen worden geoogst. In Nederland wordt meestal de stamloze broccoli geteeld, de zogenaamde 'crowns'.

Teeltschema
Vroege teelt: zaaien in februari/maart, planten in april, oogsten in juni
Zomer: zaaien in eind maart t/m mei, planten in mei/juni, oogsten in juli/augustus
Herfst: zaaien in juni/begin juli, planten in juli/begin augustus, oogsten in september/oktober

Broccoli kan goed in smoothies en kan verder rauw en gekookt als groente worden gegeten. 

Varieteit Brassica oleracea nine star perennial is een overblijvende, winterharde groente. Elk voorjaar komen 6-16 minibloemkooltjes (witte broccoli) uit de oksels te voorschijn. De roomwitte knopjes oogsten in het voorjaar, voordat de plant in het zaad schiet, anders sterft de plant af. De minibloemkooltjes zijn zowel rauw als gekookt eetbaar.

Broodwortel

De broodwortel, soms ook wel prairie radijs genoemd is een gewas waar de wortel/knol van wordt gegeten en bij indianen als lekkernij werdr beschouwd. In de jaren 1800 werde deze plant vanuit Noord-Amerika naar Europa gebracht.

De broodwortel houdt van diepe voedselrijke droge tot vochtige grond en groeit het best in de volle zon.

De plant behoort tot de vlinderbloemigen familie en gaat een symbiotische relatie aan met de stikstoffixerende Rhizobium bacterie in haar wortels. Hierdoor wordt stikstof uit de lucht gefixeerd en krijgt de plant extra bemesting waar omliggende planten ook hun voordeel mee kunnen doen. 

De plant bloeit met blauw paarse bloemen die door insecten bestoven worden. 

De wortel kan zowel rauw als gekookt worden gegeten. Ook kan de wortel gedroogd en gemalen worden en dan gebruikt worden als basisingredient voor o.a. cakes en pap. De wortel kan het beste geoogst worden als de plant aan het afsterven is in de herfst.  

Twee andere eetbare familieleden van de broodwortel zijn: Psoralea castorea en Psoralea hypogaea.

Champignon

De eetbare paddenstoel Agaricus bisporus is in Nederland en België sinds de jaren 70 volledig ingeburgerd onder de naam champignon, het Franse woord voor paddenstoel. De champignon is waarschijnlijk de meest bekende eetbare paddenstoel in Nederland en wordt veelvuldig in de keuken gebruikt.

Paddestoelen halen hun energie uit het verteren van dood of nog levend organisch materiaal. Paddestoelen zijn de bloeivormen van schimmels en schimmels breken langzaam het organische materiaal af zodat het opnieuw vrijkomt.

Champignons groeien in bos en veld waar ze al sinds mensenheugenis worden geplukt. De eerste gedocumenteerde champignonteelt vond plaats in de omgeving van Parijs, waar in 1651 champignons werden geteeld door afval van de meloenenteelt te begieten met (spore-bevattend) waswater van rijpe champignons. Deze werden in exclusieve Parijse restaurants gegeten. In 1707 werden champignons ook in moestuinen op paardenmest geteeld.

Omstreeks 1780 ontdekten de tuinman Chambry en anderen dat het klimaat in ondergrondse steengroeven zeer geschikt was voor de champignonteelt. Men ging champignons telen in de steengroeven in de omgeving van Parijs. 

Champignons zijn rauw te eten en worden daarnaast o.a. met vleesgerechten gebruikt, bijv. naast de schnitzel maar ze kunnen ook vlees vervangen aangezien ze veel voedingstoffen bevatten die ook in vlees zitten maar niet in planten. 

Vaak worden champignons gegroeid op een mix vooral bestaande uit paardenmest. Het is mogelijk om champignons in je moestuin te kweken, mocht je nog een nuttige bestemming voor je paardenmest zoeken bijvoorbeeld.

Ook zijn er tegenwoordig op verschillende plaatsen kant en klare kweeksetjes te koop om ze in je eigen huis te kweken. Leuk voor zowel kinderen als volwassenen om wat ervaring op te doen met het kweken van je eigen champignons in huis. 

Chinees kaasjeskruid

Chinese appel

Chinese kool

Chinese kool, ook wel Pe-tsai, komt van oorsprong uit Noord China en is in de loop van de vorige eeuw in Nederland terechtgekomen.

De Chinese kool houdt van voedselrijke vochtige grond en groeit het liefst in de volle zon maar kan ook in de halfschaduw groeien.

De planten zijn zo groot als een stevige kropsla of bladkool, maar met een knapperige sappige textuur en een mosterdsmaak. Er zijn zowel slanke, langwerpige als brede gedrongen variëteiten met gesloten kroppen en bladerige variëteiten met brede bladstelen verkrijgbaar. Hoe dichter bij het midden van de krop, hoe malser de bladeren zijn. Door zijn knapperige en enigszins zoete smaak is Chinese kool een groente waar kinderen dol op zijn. Bovendien bevat de kool vitamine C, kalk, ijzer en eiwit waardoor hij ook nog eens erg gezond is.

Teeltschema
Zomer: zaaien in eind april t/m begin juli, planten in mei t/m juli, oogsten in juli t/m september.
Herfst: zaaien in juli t/m begin augustus, planten in eind juli t/m augustus, oogsten in september t/m november.

Voor de vroege volle grondsteelt wordt begin april gezaaid en worden de planten bij een hoge temperatuur (eerste week 25 en tweede week 20 °C) opgekweekt. De oogst valt dan in juni. Bij te laat oogsten vormt de plant een bloeistengel.
Bij de normale teelt wordt in verband met doorschieten vanaf half juli tot begin augustus gezaaid en half oktober tot begin november geoogst. De kool verdraagt enige vorst. De kool kan 4 tot 8 weken bewaard worden.

Ook vindt er in Nederland voor de vroegste teelt enige teelt onder glas plaats, waarvoor alleen de Japanse hybriden worden gebruikt. Het gewicht van deze kolen bedraagt 800 tot 1200 gram.

Chinese kool is zowel geschikt voor salades als voor stoven, koken en roerbakken.

Chinese wortel

Chinese yam

De Chinese Yam is een winterharde bataat (tot -20°c) die een spectaculaire ondergrondse knol aanmaakt die qua smakelijkheid en voedzaamheid in de top tien van wereld voedsel gewassen zou kunnen passen.

Deze klimplant die tot 3 meter hoog kan klimmen heeft ondersteuning nodig om de hoogte in te gaan.

De knol verankert zich tot zo´n 1 meter diep en meer onder de grond. Dat maakt het machinaal oogsten lastig en handmatig opgraven kan veel schade opleveren aan de wortels van de plant waar die inklimt. Het is daarom handiger deze klimplant via stokken, net als bepaalde bonensoorten te begeleiden.

Ook kan hij gebruikt worden als klimmer in een hek als afscheiding. Aangezien de wortel verticaal naar beneden groeit kun je er een aantal dicht bij elkaar groeien.

De eetbare wortel kan tot 1 meter lang worden. De knol is het eerste jaar een gram of 500 en dit kan het jaar erna oplopen tot 2 kilo. Deze wortel kan gekookt, gebakken, gefrituurd en toegevoegd worden aan soepen. De wortel is goed en lang te bewaren. 

In het najaar ontstaan in de oksels van de plant kleine knolletjes die ook wel luchtaardappelen worden genoemd. Deze kunnen vlak voordat ze eraf vallen worden geplukt en als ze goed worden bewaard kunnen ze het voorjaar erop geplant worden en groeien dan uit tot nieuwe planten. 

Buiten de eetbare kwaliteiten wordt de wortel in China en Japan ook voor verscheidene medicinale toepassingen gebruikt. Voor details daarover zie PFAF.

Chocoladewingerd

Akebia trifoliata is inheems in Japan en West China en is minder bekend en wijkt af van Akebia quinata door zijn drietallig blad wat iets groter is en ondiep gelobd. Ook komen er vijftallige bladeren voor. De onderzijde is iets blauw getint, de bovenzijde matglanzend donkergroen. De bloemen zijn donkerpaars en iets kleiner dan bij A. quinata.

Chocoladewingerd houdt van diepe, voedselrijke, ietwat vochtige grond en kan zowel in de schaduw, halfschaduw als in de volle zon groeien. 

Behoorlijk winterharde klimplant (tot 6 m hoog) met trossen bruinpaarse bloemetjes van verschillende seksen. Daarna kunnen in warme zomers vlezige, blauwe tot paarse tot 15 cm lange worstvormige vruchten worden gevormd, daarvoor moeten dan wel minimaal twee planten aanwezig zijn. Daarom wordt aanbevolen om ze samen te planten met Akebia quinata die dan als bestuiver kan dienen. Erg geschikt voor pergola's.

De vruchten zijn eetbaar maar staan niet bekend om hun delicate smaak. Het toevoegen van citroensap kan de smaak verbeteren.

Van de gedroogde jonge bladeren kan thee worden gezet.

Een andere soort van de Akebia familie die in de plants for a future database wordt genoemd is de Akebia x pentaphylla.

Citroenmelisse

Citroenmelisse is een meerjarig kruid van 20-70 cm hoog. Citroenmelisse was 2000 jaar geleden al bekend bij verschillende volkeren. Waarschijnlijk brachten de Arabieren de plant via Spanje naar Europa.

Citroenmelisse groeit in zowel droge als vochtige grond. De plant heeft een voorkeur voor halfschaduw en volle zon.

De plant overleeft via de wortels in de grond en is ook gemakkelijk via zaad te vermeerderen. 

De groene bladeren ruiken bij kneuzing sterk naar citroen. Hier heeft citroenmelisse haar naam aan te danken. De bladeren zijn rauw te gebruiken als smakelijke en geurende toevoeging in salades. Daarnaast kan cittroenmelisse worden toegevoegd aan vleesgerechten, desserts en jams.

Er kan ook een lekker geurende thee van de verse of de gedroogde bladeren worden gezet, voor de smaak kan het goed zijn citroenmelisse te combineren met wat andere kruiden want de geur is sterker dan de smaak. De plant wordt ook gebruikt als smaakmaker in likeuren en dranken. 

Citroenmelisse bloeit met witte, gele of roze/paarse bloemetjes en trekt insecten aan waaronder bijen en vlinders. 

Medicinaal wordt het toegepast als pijnstillend middel, bij nervositeit en virusinfecties.

Citroenverbena

Citroenverbena, Aloysia citriodora (synoniemen o.a. Verbena citriodora, Lippia citriodora en Aloysia triphylla) is een bladverliezende meerjarige struik die het liefst op een zonrijke plaats staat maar ook halfschaduw tolereert. De plant heeft een voorkeur voor goed doorlatende grond.

De plant verdraagt vorst tot -7 graden dus het kan goed zijn om deze in een grote pot te planten en die eventueel bij erg koude nachten binnen te halen. 

Je kunt erg lekkere thee zetten van zowel de verse als de gedroogde bladeren die een citroengeur en smaak afgeven. Ook kunnen de bladeren in de keuken worden gebruikt voor garnering of om toe te voegen in gewone en fruit salades. 

De olie die uit de bladeren kan worden gewonnen wordt gebruikt in de parfum industrie.  

Courgette

Cranberry

De cranberry, ook bekend onder de naam grote veenbes, komt van nature in het noordoosten van Amerika voor, maar is ook reeds lange tijd ingeburgerd op Terschelling. De cranberry dankt haar naam aan het gebogen steeltje van de bloem, dat lijkt op de nek van een kraanvogel (crane).

Het is een kruipende of overhangende plant met dunne stengels. De plant wordt tot 20cm hoog maar de stengels kunnen bijna twee meter lang worden. De plant houdt van vochtige en zure grond (PH 4 tot 5). Moerassige heidegrond is prima. 

De cranberry bloeit met witte tot roze bloemetjes en wordt door insecten zoals hommels en bijen bestoven. De cranberry is zelfbestuivend.

De roze tot rode bessen kunnen 10 tot 20mm groot worden. Vers van de plant zijn ze wrang en zuur. Daarom worden ze meestal verwerkt en met de juiste bereiding kunnen ze goed worden toegepast in saucen of jam. Ook wordt er wijn van gemaakt.

In deze database staan de best eetbare vaccinium soorten die van nature in Europa voorkomen of hier al lange tijd ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare vaccinium soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke vaccinium soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org).  

Crosne

Dadelpruim

De dadelpruim ook wel lotusboom genoemd komt van origine uit zuid-oost Europa en west Azië. De boom kan tot 9 meter hoog bij 6 meter breed groeien.

De boom houdt van ietwat vochtige grond en kan zowel in de halfschaduw als in de volle zon staan. De boom staat graag op een beschutte plek van de wind. Hoewel de boom grotendeels winterhard is als de boom in rust is, zijn nieuwe scheuten zeer vorstgevoelig. Het kan daarom goed zijn om jonge bomen de eerste twee jaar goed te beschermen tegen de vorst.

De dadelpruim bloeit met kleine witroze kelkachtige bloemetjes. De plant is tweehuizig, dit houdt in dat de mannelijke en vrouwelijke bloemen op verschillende bomen groeien. Voor bevruchting is het daarom van belang om zowel mannelijke als vrouwelijke bomen aan te planten. De plant wordt zowel via de wind als via insecten bestoven. De vrouwelijke bomen kunnen ook zonder bevruchting zaadloze vruchten ontwikkelen, maar die zijn waarschijnlijk meer samentrekkend dan bevruchte vruchten. 

De vruchten worden tot 20mm groot en zijn in het begin oranje geel en rijpen naar een blauw zwarte kleur. De vruchten hebben een goede zomer nodig om goed rijp te worden en smaken dan vers van de boom heerlijk rijk en zoet, een beetje naar dadels en naar pruimen, vandaar de naam. Mochten de vruchten niet helemaal rijp worden dan kan het goed zijn om er een nachtvorst overheen te laten gaan, daar gaan ze ook beter van smaken. De vruchten kunnen daarnaast ook verwerkt worden in gebak, taarten en toetjes.

Het hout kan o.a. gebruikt worden om gereedschappen van te maken. 

Daglelie

De daglelie is een familie van bloeiende planten die bijna allemaal goed eetbaar zijn. The Plants for a Future database heeft er een mooi uitgebreid artikel over geschreven.

De plant kan afhankelijk van de varieteit 60 tot 120 cm hoog worden. Daglelies zijn gemakkelijk te groeien en tolereren bijna alle soorten grond en kunnen ook in de halfschaduw groeien. De voorkeur gaat echter uit naar voedselrijke vochtige grond en ze staan het liefste in de volle zon. 

Het is een ideale plant om te groeien vanwege de gemakkelijke groei, ziekten komen eigenlijk niet voor en de plant hoeft niet gesteund te worden. 

De daglelie dankt haar naam aan het feit dat elke bloem slechts één dag bloeit. In de ochtend gaat de bloem open en de volgende dag is zij verwelkt. Gelukkig geeft een plant vele bloemen zodat je toch wekenlang plezier hebt van een daglelie. De plant is voor alle duidelijkheid niet verwant aan de gewone lelies. 

De daglelie bloeit afhankelijk van de varieteit met verschillende kleuren bloemen. Er zijn onder meer witte, gele, oranje of paarse daglelies verkrijgbaar. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen en ze worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. De plant is zelfbestuivend. 

De bloemen van de daglelie zijn zeer goed eetbaar. Ze zijn fris en knapperig en kunnen licht zoet tot ietwat pittig smaken. Het doet een beetje denken aan frisse ijsbergsla met een ietwat zoetige of juist ietwat pittige smaak. Je kunt ze ook vullen met een mousse, puree of een zachte kaas. De bloemen vormen verder een prachtige versiering in salades.

Er zijn vroege, middelvroege en late bloeiers. De vroege Hemerocallis bloeit in juni, de middelvroege in juli en de late in augustus. Door slim aan te planten, kun je de hele zomer bloeiende daglelies hebben en er van genieten zowel met de ogen als met de maag. 

In Japan en China worden dagelijks de uitgebloeide bloemen verwijdert en gedroogd. Deze kunnen vervolgens vermalen worden gebruikt als bindmiddel in soepen en sauzen.  

Naast de bloemen zijn ook de jonge scheuten van de plant eetbaar. Ze kunnen gekookt worden gegeten als groente. 

Tot slot zijn ook de knollen eetbaar, ze hebben een ietwat nootachtige smaak. Ze kunnen onder meer gekookt en/of gebakken en/of geroosterd worden. De jonge knolletjes smaken het best al zijn de meer centrale en oudere knollen ook prima eetbaar. Ze zijn gemakkelijk te oogsten als je de wortels van de planten scheurt voor vermeerdering. 

Er zijn vele ondersoorten van de daglelie. Kijk op de Plants for a Future Database (www.pfaf.org) om erachter te komen welke soorten het beste eetbaar zijn. 

Daslook

Daslook wordt ook wel borslook, uienbloem, woutknooplook of wilde knoflook genoemd. Daslook is inheems in zowel Nederland als België al is het een vrij zeldzame plant in het wild. 

Daslook kan tot 40 cm hoog groeien en is te vinden in vochtige loofbossen en hagen. De plant houdt van vochtige grond en kan zowel in de schaduw, halfschaduw als in zon groeien. Na juli verdwijnt het bovengrondse deel van de plant volledig en blijft enkel de ondergrondse bloembol over. De plant groeit vaak in groepen.

De groene bladeren zijn breed en speervormig.

Daslook bloeit vroeg in het voorjaar met stervormige witte bloemetjes die een rond scherm vormen. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als vrouwelijke delen en worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. De bloemen zijn eetbaar en kunnen prima gebruikt worden als garnering.  

Daslook is een uitstekende vervanger voor knoflook of lente-uitjes; het heeft een mildere smaak dan knoflook. De sterksmakende bladen kunnen rauw fijngehakt gebruikt worden in salades en in soepen. Vooral de bladeren ruiken bij het fijnwrijven naar knoflook, uien, bieslook of prei. In Duitsland geniet daslook sinds enkele jaren een grote populariteit en wordt verwerkt bijvoorbeeld tot pesto en marinades en in onder meer brood ('Bärlauchbrot') en kaas. Net als alle uiensoorten heeft het een reinigende werking.

De bollen/verdikte stelen aan de onderkant van daslook kunnen tot 4cm lang en een diameter tot 1cm krijgen. Ze kunnen als lente-uien worden gebruikt. 

De bladeren van daslook lijken op de bladen van enkele andere, maar dan giftige planten, zoals die van het lelietje-van-dalen, de jonge bladen van de gevlekte aronskelk en eventueel de bladen van de herfsttijloos. Jaarlijks vallen er slachtoffers door verwisseling. Dergelijke verwisseling zal meestal het gevolg zijn van onbekendheid met de geur van daslook, aangezien de afwezigheid hiervan voldoende zou moeten zijn om de verwisseling snel op te merken. 

Wees dus zeer voorzichtig als je deze plant in het wild plukt, en je kunt voor de zekerheid de plant gewoon aanplanten in je eigen tuin dan weet je zeker dat je niet de fout ingaat. 

Daslook kan prima groeien op een schaduwrijke bosvloer en kan daarom goed als bodembedekker worden gebruikt in een meerlagige bostuin. 

In deze database staan de best eetbare allium soorten die van nature in Europa voorkomen of hier al lange tijd ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare allium soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke allium soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org). 

Den

Pinus is een geslacht in de Dennenfamilie  van naaldbomen met daarin meer dan honderd soorten. De Nederlandse naam is den. Een vroegere benaming is "pijnboom" of "mastboom". Het hout van dennesoorten heet grenen. Dit moet niet verward worden met dennenhout dat van het geslacht Abies stamt. Naast hout worden ook wel andere producten uit dennensoorten gewonnen.

Het geslacht den heeft een grote verspreiding op het noordelijke halfrond: vooral in Noord Amerika en Azië komen veel soorten voor. Bossen met dennensoorten kunnen dominant zijn in wat koudere regionen zoals in de bergen en in landen dichter bij de noordpool.

In Nederland werd er veel Corsicaanse den (Pinus nigra var. corsicana) en grove den (Pinus sylvestris) aangeplant om het stuifzand vast te leggen. Hierdoor zijn de enorme stuifzandgebieden op de Veluwe in toom gebracht. Hoewel deze beide prima geschikt voor houtproductie zijn ze niet erg eetbaar.

De plants for a future database geeft echter een aantal soorten die naast geschikt hout ook eetbare zaden heeft:

Dille

Dille (Anethum graveolens) is een plant uit de schermbloemenfamilie (Apiaceae). Uit dezelfde plantenfamilie komen venkel en kervel. Dille heeft fijne, naaldachtige bladeren. Het is een kruid met een heel verfijnde smaak. Het is de enige soort in het geslacht Anethum.

Dille houdt van vochtige grond en staat het liefste in de volle zon. De plant moet op een warm en zonnig plekje staan. 

Dille kan het beste ter plaatse worden gezaaid, omdat het kruid zich bijna niet laat verplanten. Dit komt door het pinachtig wortelgestel. De beste zaaiperiode is april–mei, de optimale afstand tussen de zaadjes is 30 cm. De zaden zullen na twee weken ontkiemen. Om ongestoorde groei te bevorderen kunnen de planten het best worden uitgedund op 20 cm. Volgens de biologische zaaitabel die wordt gehanteerd bij de biologische methode van tuinieren kan het zaaien van dille tussen tuinbonen goede afweer geven tegen zwarte luis op de bonen.

Dille  speelt een belangrijke rol in de keukens van de Scandinavische en Baltische landen, Duitsland, Polen en Rusland. Dille wordt niet meegekookt en niet gecombineerd met andere kruiden, omdat het dan zijn smaak verliest. Dille wordt gebruikt in soepen en sauzen. Ook gaat verse dille bijzonder goed samen met zalm en andere vis. Het gedroogde dillezaad wordt gebruikt voor het wecken of inleggen van komkommers en augurken. Ook kan er azijn mee worden gearomatiseerd.

Doperwt

Dragon

Dragon is een meerjarig kruid wat tot 60 tot 120cm hoog kan groeien.

De plant groeit zowel op droge als op vochtige grond en staat het liefst in de halfschaduw of de volle zon. 

Dragon heeft smalle bladeren met een bittere, peperachtige anijssmaak. Dragon is een populair keukenkruid dat vooral bekend is uit de klassieke (Franse) keuken. Dragon vormt een bestanddeel van de fines herbes, een kruidenmengsel dat vaak gebruikt wordt om soepen, eieren en boter op smaak te brengen.

Het is ook bekend als ingrediënt in klassieke sausen zoals bearnaise en bechamel, maar het wordt ook vaak gebruikt in vinaigrettes en mosterd (Dijonmosterd). De jonge uitlopers worden in het nabije oosten geserveerd als aperitiefhapje. In Hongarije wordt het gebruikt bij de bereiding van schapenvlees en kaas.

Dragon bloeit met kleine, gele, bolvormige bloemen. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen. Dragon wordt door de wind bestoven. 

Zowel de levende plant als de gedroogde vorm ervan weert insecten. 

Van de bloemen en de blaadjes kan een thee getrokken worden die de werking van de nieren ondersteunt.

Dropplant

De dropplant kan 70 - 100cm hoog groeien en komt van origine uit het westen van Noord-Amerika. De plant kan zowel op droge als op vochtige grond groeien en staat het liefste in de volle zon.

De plant is een muntachtig kruid waarvan de bladeren naar anijs smaken. De geur doet echter aan de smaak van drop denken waar het haar naam aan te danken heeft.  

De plant wordt door bijen bestoven en trekt een boel insecten aan in de bloeiperiode. Er zijn veel rassen, met verschillende bloemkleuren, soms ook een andere bladkleur. Ieder ras heeft vaak ook een eigen aroma, soms anijzig met iets muntachtigs, soms anijzig met iets droppigs, soms anijzig met iets van chocolade.

De plant is meerjarig maar kan ook gemakkelijk elk jaar opnieuw uit het zaad worden gegroeid. De plant is winterhard tot -8 graden celsiusen kan in een strenge winter doodvriezen dus het kan handig zijn wat zaadjes binnen te overwinteren.

De blaadjes zijn te gebruiken in salades, als garnering bij gerechten en is ook lekker om thee van te zetten. De bloemen zijn ook te eten en staan mooi in een verse salade bijvoorbeeld.  

Een familielid van de dropplant is de Koreaanse munt (Agastache rugosa) die veel van dezelfde eigenschappen heeft en grotendeels voor dezelfde doelen wordt gebruikt. 

Druif

Duindoorn

Duindoorn is een stekelige struik die 2 tot 5 meter hoogt kan groeien. Van nature komt de duindoorn voor op schrale gronden, zoals in de duinen. Ze zijn goed bestand tegen blootstelling aan zeeklimaat. Ze staan het liefst in de volle zon. 

De duindoorn leeft in symbiose met een bacterie van het geslacht Frankia die in wortelknolletjes stikstof bindt. Dit proces vindt vooral plaats in jonge wortels. Door de stikstoffixatie is er lokaal meer stikstof in de grond aanwezig waar omliggende planten ook hun voordeel mee kunnen doen. 

De duindoorn is tweehuizig, de mannelijke bloemen en vrouwelijke bloemen zitten op verschillende planten. Het is daarom belangrijk om zowel mannelijke als vrouwelijke planten aan te planten als je bessen met zaden wilt krijgen. De duindoorn wordt door de wind bestoven.  

De vruchten van de duindoorn worden 6 tot 8mm groot, zijn erg zuur en bevatten een boel vitamine c. Het schijnt dat de zure smaak enigszins verminderd wordt door vorst. De bessen worden ook gebruikt om fruitsap van te maken in combinatie met zoetere fruitsoorten. In de winter zijn de bessen in trek bij vogels.

Duindoorn kan onder meer gebruikt worden als omheining omdat ze erg dichte struiken kan vormen en met haar stekels zo een bijna ondoordringbare barriere kan vormen. 

Duindoorn is tot slot een waardplant van verschillende soorten nachtvlinders.

Soms wordt de specifieke ondersoort Hippophae rhamnoides turkestanica genoemd. Deze soort is vooral een varieteit die meer richting het oosten wordt gevonden, wat verder bij de zee vandaan, en daar wellicht beter groeit. 

Dwergkornoelje

Kornoelje valt vooral op door mooie bloemen of kleurige takken. Van sommige struiken is de vrucht goed eetbaar. Kornoelje-jam is niet alleen bijzonder, maar ook heel lekker. Het geslacht Cornus is rijk aan soorten en variëteiten. Daar zitten bijzondere en gewone soorten tussen.

Een bijzonder laag blijvende kornoelje is de dwergkornoelje. Deze kruipende soort wordt niet veel hoger dan 20 cm. De plant is inheems in Noord-Amerika.

Dwergkornoelje houdt van humusrijke ietwat vochtige grond en staat het liefst in de volle zon of de halfschaduw.  De plant geeft de voorkeur aan licht (zandig), medium (leem) en zware (klei) bodem en kunnen groeien in zware kleigrond. 

De bladeren zijn opvallend mooi van vorm en frisgroen van kleur. Zoals bij bijna alle kornoeljes zijn de licht gebogen nerven in het blad goed zichtbaar.

De bloemen zijn groenwit van kleur en verschijnen in juni - juli. De bloemen zijn hermafrodiet (zowel mannelijke als vrouwelijke organen) en worden bestoven door insecten. Het vruchtbeginsel ligt in het centrum van de omgevende vier bloembladen.

In september - oktober verkleuren de groene bessen naar felrood. De tros bestaat uit 4 - 7 langwerpig ronde bessen die een diameter tot 6mm kunnen krijgen. De vruchten zijn vers van de plant goed eetbaar. Ook zijn ze te verwerken in taarten, en is er sap, jam en vruchtengelei van te maken. In diverse soorten pudding is het vruchtmoes een welkome variatie. 

Dwergkwee

Echte kervel

Echte kervel komt van origine uit het zuidoosten van Europa en kan 50cm hoog worden. De plant wordt algemeen geteeld en is soms verwilderd.

Echte kervel houdt van vochtige grond en groeit in de schaduw, halfschaduw en volle zon. 

De schermen zijn samengesteld uit witte bloempjes die tamelijk vroeg bloeien. De gladde stengels zijn hol en alleen boven de knopen behaard. De schermstralen zijn ook behaard. De bloem is wit en heeft een doorsnede van 3-4 mm. Elk bloempje heeft een omwindseltje en vijf kroonblaadjes. De bloemen vormen samengestelde schermen met acht tot vijftien schermstralen. 

Acht weken na het zaaien zijn de bladeren oogstbaar. De bladeren groeien na oogst goed terug. De bladeren zijn vers en gekookt te eten en vormen o.a. een fijne aanvulling op een salade. Het kan ook als smaakmaker worden gebruikt in sauzen en soepen. In België is kervelsoep een bekende specialiteit.

De bladeren kunnen het beste zo vers mogelijk worden gegeten. Vóór de bloei zijn de bladeren het meest aromatisch.

Er zijn enkele plantensoorten die veel op kervel lijken maar giftig zijn zoals
    * dolle kervel (Chaerophyllum temulum), die zijn naam te danken heeft aan het feit dat koeien als ze er veel van eten zich gedragen als dronkaards.
    * gevlekte scheerling (Conium maculatum), dat door de Oude Grieken voor de voltrekking van een doodvonnis gebruikt werd.

Echte tijm

Echte tijm of tijm komt van origine uit Zuid-Europa en is bij ons inmiddels ook een populair keukenkruid. Tijm is een meerjarig wintergroen struikje dat tot 20 cm hoogte kan groeien. 

De plant groeit op droge en vochtige grond en staat het liefst op een warme en zonnige plaats. 

De bladeren zijn donkergroen en langwerpig tot lijnvormend, aan de rand naar onder toe omgerold en aan de onderzijde witviltig behaard. Tijm ondersteunt de vertering van voedsel en past goed bij gevogelte, wild, schaaldieren, lam, vis, paddenstoelen groenten, soep, aardappel en ragout. De bladeren kunnen ook goed worden gedroogd om later te gebruiken. Het kan goed zijn om de te drogen bladeren voor de bloei te plukken. In Provençaalse kruiden zit echte tijm verwerkt.

Echte tijm bloeit met roze tot paarse bloemen in bolvormige trosjes aan het eind van de stengels. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen en worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. De bloemen staan erom bekend dat ze insecten waaronder vlinders aantrekken. Gedroogde bloemen houden motten weg uit kleding en beddengoed. 

Uit tijm is een essentiële olie te winnen die onder meer gebruikt kan worden in parfums, zeep, tandpasta en medicinale toepassingen. 

Tijm is bekend om zijn krachtige antiseptische en conserverende eigenschappen. Het bevordert de spijsvertering en tijmsiroop is goed voor de keel en luchtwegproblemen.

Eekhoorntjesbrood

Gewoon eekhoorntjesbrood (Boletus edulis) is een algemeen voorkomende eetbare paddenstoel in Nederland.

De hoed van gewoon eekhoorntjesbrood heeft een licht- tot donkerbruine, vaak ook enigszins geel en rood getinte kleur. De paddenstoel kan tot 30cm groot worden en is in vochtige toestand wat plakkerig. Aan de onderzijde is een sponzig aandoend stelsel van fijne buisjes zichtbaar dat eerst wit en later geel is. De witachtige tot bruin aangelopen steel wordt niet langer dan 25 cm en vertoont een licht netwerk aan het bovenste gedeelte. 

De schimmel waarvan de paddenstoelen de vruchten zijn, gaat onder andere een samenwerking aan met boomwortels van de eik, beuk en dennebomen en wisselt voedingstoffen tegen koolhydraten uit met de boom. Deze symbiose (relatie waar organismen wederzijds voordeel bij hebben), vind ook tussen andere planten en schimmels plaats en wordt in meer detail behandeld in de vrij downloadbare cursus over permacultuur.

De naam van deze paddestoel is te danken aan het feit dat eekhoorntjes deze paddestoel ook eten, dat zou mede kunnen komen omdat de paddestoel een notige smaak heeft.

Helaas kan deze paddestoel nog niet gekweekt worden. Pas daarom op dat je de paddenstoel eerst de sporen laat verspreiden voordat je deze verzamelt. Of neem slechts een klein stukje mee om te proeven als je nieuwsgierig bent naar de smaak.

Eeuwige moes

Eeuwige moes (Brassica oleracea var. ramosa), ook wel eeuwig moes, of oude wijvenkool, duizendkop, splijtkool of armeluisgroente genoemd is een zogenaamde vergeten groente die tot 90cm hoog kan groeien. 

De plant houdt van ietwat vochtige goed doorlatende grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon. Eeuwige moes is winterhard tot -15 °C. 

Het is een doorlevende bladkool die jaarrond vanuit de oksels jonge zachte scheuten vormt. Bij milde winters gaat deze jaren mee, de kool kan tot 40 jaar oud worden. 

De licht, tot donkergroene bladeren staan dicht op elkaar ingeplant maar vormen in tegenstelling tot andere koolgewassen geen kool, maar een krop van losse bladeren. Er is ook een soort beschikbaar met witte randen aan het uiteinde van de bladeren. 

Wie deze kool wil verwerken kan naar behoefte oogsten en de plant zal verder groeien. Ze is eveneens uitstekend geschikt voor alle dieren die regelmatig wat groenvoer nodig hebben zoals kippen, konijnen, schildpadden, hamsters enz. Het koolwitje houdt ook zeer van deze koolsoort, het kan handig zijn om de plant wat te beschermen tegen de rupsen van deze vlinder. 

Elsbes

De elsbes kan tot 25 meter hoogte groeien en is een familielid van de lijsterbes. De elsbes is inheems in Europa. 

De boom houdt van ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de vollezon.

De bladeren zijn om en om diep getand, in paren.

De elsbes bloeit met vertakte trossen van witte bloemen. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen en worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. De boom is zelfbestuivend.

De vruchten kunnen 12 tot 18mm groot worden met een ronde of peerachtige vorm. Ze zijn aanvankelijk rood van kleur en worden bij rijping bruin. De vruchten zijn aanvankelijk hard en bitter, maar naarmate de herfst vordert worden ze overrijp (eigenlijk halfrot) en zeer zoet. Ook kun je er een keer de vorst overheen laten gaan, daar worden ze ook zoeter van. Het is het beste om ze te verzamelen voordat ze overrijp zijn en dan kunnen ze binnenshuis te drogen worden gehangen tot ze rijp zijn. Daarna kunnen de bessen vers gegeten worden of worden ingemaakt.

Het hout kan o.a. gebruikt voor houtsnijwerk, en als brandhout. 

Twee andere soorten van de sorbus die ook eetbaar zijn volgend de plants for a future database zijn: Sorbus latifolia & Sorbus mougeotii

Erwtenstruik

De erwtenstruik groeit van nature in gebieden van het midden en zuiden van Azië en kan tot 6 meter hoog en 4 meter breed groeien. De struik groeit zowel op droge als op vochtige grond en staat het liefste in de volle zon.

De erwtenstruik (Caragana) behoort tot de familie van de vlinderbloemigen (Leguminosae) en fixeert via een samenwerking met bacterien in haar wortels stikstof in de bodem. Hierdoor bemest de plant zichzelf en eventueel planten die eromheen staan. Mede hierdoor groeit de plant prima op schrale grond. 

De erwtenstruik bloeit op kortloten aan tweejarig hout. De plant bloeit het best als een koude winter wordt gevolgd door een hete zomer. Aangezien de struik nogal langzaam groeit, moet je blij zijn met scheuten waaraan bloei verschijnt. Na de bloei verschijnen in de herfst geelachtige, lange peulen aan de struik.

De zaden uit deze peulen zijn eetbaar zowel vers als gekookt. Ze hebben een lichte erwtensmaak. Het is echter onduidelijk of je veel van de zaden kunt eten van de Caragana arborescens. De jonge peulen kunnen gekookt worden gegeten als groente.

Van Caragana arborescens zijn de bekendste soorten en variëteiten:
- C. arborescens 'Lorbergii', met lange smalle bladen aan overhangende takken.
- C. arborescens 'Pendula', treurvorm met afhangende, groengele takken. Langzame groeier.
- C. aurantiaca, heeft gele bloemen met een oranje vlek. Brede en lage struik, bloeit in mei - juni

Hieronder een kleine opsomming van functies waar de plant voor gebruikt kan worden.

Windsingels - De Caragana wordt aanbevolen voor aanplant in de buitenste rijen van multi-row aanplant. Het kan worden gebruikt om de bodem te neutraliseren voor te bereiden op verdere beplanting. Het is geschikt voor aanplant in single-windsingels rij terrein waar een dichte, korte barrière is gewenst.

Wildlife habitat - De Caragana wordt gebruikt voor nesten door verschillende zangvogels. De zaden worden soms opgegeten door een paar zangvogels. De plant is niet het beste voedsel voor dieren, maar de geurende bloemen trekken veel stuifmeel verzamelende dieren.

Erosiebestrijding - De caragans heeft een uitgebreid wortelstelsel die kunnen worden gebruikt om te helpen met erosie controle.

Decoratieve - De Caragana, met zijn kleine geurende bloemen en mooie samengestelde folders, wordt gebruikt naast seringen om een 'vergelijken en uiterlijk contrast'.

Gekweekte voedingsbron - De Caragana erwt heeft een licht bittere smaak ', meestal 3-4 in een peul, die eetbaar is. Zij moeten worden gekookt alvorens gegeten.  Bovendien, de gele bloemen die een smaak zoals erwten hebben, kan worden gebruikt in salades toe te voegen kleur en enkele smaak.

Een eetbaar familielid die in de Plants for a Future Database genoemd staat is: Caragana brevispina.

Fenegriek

Fijnbladige braam

De Rubus laciniatus is familie van de gewone braam (Rubus fruticosus) maar heeft een groot zichtbaar verschil. De bladeren van deze braam zijn veel smaller en verder ingesneden waardoor deze een sierlijk uiterlijk heeft. Verder is er weinig verschil. De plant produceert heerlijke vruchten die vers te eten zijn maar ook te gebruiken zijn voor jam, sap en wijn.

In deze database staan de best eetbare rubus soorten die van nature in Europa voorkomen of hier ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare rubus soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke rubus soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org).   

Fluweelboom

Azijnboom, fluweelboom en sumak zijn synoniemen voor het geslacht Rhus. In ons land wordt Rhus een flinke struik tot kleine boom. Rhus glabra en Rhus typhina en hun variëteiten worden in ons land het meeste gebruikt. Beide soorten zijn afkomstig uit Noord-Amerika. Daar groeien ze in rotsachtige, zanderige gebieden en op opengevallen plaatsen in het bos.
 
Een hoogte van 4½ meter bij een breedte van 3½ meter is geen uitzondering. Een azijnboom groeit op vrijwel alle grondsoorten, maar een licht humeuze grond heeft de voorkeur. De boom staat het liefste in de volle zon. 

Rhus is een groot geslacht met struiken, bomen en klimplanten. De groep bestaat uit wel meer dan tweehonderd soorten. Enkele soorten veroorzaken allergische reacties op de huid. Deze groep is inmiddels in een eigen familie ondergebracht (Toxicodendron). De soorten Rhus die hier worden beschreven veroorzaken geen allergie, tenzij iemand gevoelig is voor hooikoorts, dan is het beter geen Rhus aan te planten. Desondanks is het aan te bevelen bij snoeiwerkzaamheden de handen te beschermen met handschoenen.

Rhus kan op den duur problemen geven door de vele worteluitlopers. De uitlopers kunnen tot op een afstand van vijf tot zes meter plotseling in de eigen of buurtuin opduiken. Aan verhardingen of muren veroorzaakt Rhus geen schade. Laat Rhus zich zoveel mogelijk spontaan of op natuurlijke wijze ontwikkelen. Zo wordt de struik/boom echt op z'n best.

Het fruit van de Rhus glabra kan rauw of gekookt worden gegeten. Het heeft een zure smaak en wordt gebruikt als alternatief voor citroensap. Het fruit is klein met weinig vlees maar groeit in grote pluimen waardoor het makkelijk te oogsten is. Wanneer deze pluim voor 10 tot 30 minuten in warm of koud water wordt gehouden krijg je een fris limonade achtig drankje. Verder zouden ook de wortelstokken, nieuwe scheuten en de bast eetbaar zijn en medicinale werkingen hebben. Kijk voor de details hierover op de Plants for a Future database.

Daar staan naast de Rhus glabra ook de volgende soorten die goed eetbare delen hebben:

Rhus aromatica

Rhus copallina

Rhus trilobata

Rhus typhina

Rhus x pulvinata

Fluweelpootje

Het fluweelpootje of gewoon fluweelpootje, Flammulina velutipes, synoniem: Collybia velupites, is een paddenstoel die algemeen in Nederland en België voorkomt.

Het is een typische winterpaddenstoel die aangetroffen wordt van november tot en met maart. De paddenstoelen verschijnen bij temperaturen net boven het vriespunt. 

De zwam is saprotroof, dat betekent dat het recyclers zijn van dood organisch materiaal. Ze ruimen als het ware rommel op en zijn dus niet schadelijk voor de boom. Ze leven voornamelijk op stammen en stronken van loofbomen zoals es, iep, kastanje, els, beuk en wilg.

Het fluweelpootje groeit meestal in groepen van meerdere paddenstoelen. De vaak gladde en slijmerige hoed is 2–10 cm breed en heeft een honinggele tot roodbruine kleur. De fluweelzachte steel is 3–8 cm lang, vanaf de basis vaak donkerbruin tot olijfzwart, maar onder de hoed lichter gekleurd. De lamellen zijn wit tot bleekgeel, de sporen wit.

Er is een groot verschil tussen wilde versies van het fluweelpootje en de gekweekte versie die enokitake of jin zhen gu wordt genoemd. Gekweekte fluweelpootjes worden niet blootgesteld aan licht en zijn daardoor wit van kleur, bovendien zijn ze langer en dunner dan de wilde variant.

Het fluweelpootje is een eetbare paddenstoelsoort. De smaak is fruitig en knapperig en is geschikt rauw in salades. De paddenstoel is daarnaast ook populair als ingrediënt voor soepen en salades. De lange, dunne gekweekte vorm is een vast ingrediënt in onder andere de Chinese, Japanse en Koreaanse keuken. In Japan wordt het fluweelpootje al 300 jaar gekweekt voor consumptie. De paddenstoelen zijn zowel vers als ingeblikt te koop. 

Onderzoek door de Nationale Universiteit van Singapore heeft aangetoond dat de steel van het fluweelpootje een grote hoeveelheid van een proteïne bevat die het immuunsysteem kan ondersteunen. Eten van fluweelpootje zou cholesterol- (en bloeddruk)verlagend werken en een afweer- en weerstandsverhogend effect hebben.

Het fluweelpootje is ook zelf thuis te kweken onder meer op voorgeënte stammetjes die te bestellen zijn. 

Framboos

Frambozen behoren tot de rozenfamlie en zijn heel nauw verwant aan bramen. Ze staan graag in de volle zon maar kunnen ook tegen halfschaduw. Ze houden van voedselrijke ietwat vochtige grond.

De framboos is een meerjarig houthachtig gewas waarvan de tweejarige stengels na de vruchtdracht afsterven. De bloemen van de framboos zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen, en worden door insecten zoals hommels en bijen bestoven. Kruistbestuiving is niet nodig.

De framboos stekelt over het algemeen flink en wordt een dichte struik en kan daarom goed dienen als omheining. De roze framboos is over het algemeen bekender dan de gele herfstframboos. De laatste smaakt echter heerlijk zoet en is een echt lekkernij, een afwisseling van de soorten zorgt voor leuk kleurverschil en een spreiding van de bloei en de oogst in het jaar. Op wikipedia kun je een lijst met frambozenrassen vinden met zowel zomer- als herfstframbozen. 

De vruchten kunne  rauw gegeten worden of verwerkt worden tot sap, jam, azijn en wijn. Van de bladeren is thee te zetten. De bladeren worden medicinaal gebruikt bij kinderziekten, koorts en als spierontspanning in de laatste fase van de  zwangerschap. De vruchten worden gebruikt bij nierkwalen en bloedarmoede.

In deze database staan de best eetbare rubus soorten die van nature in Europa voorkomen of hier ingeburgerd zijn. In de Plants for a Future Database zijn daarnaast ook nog een flink aantal goed eetbare rubus soorten te vinden die in andere delen van de wereld groeien maar die het ook in ons klimaat waarschijnlijk goed zouden doen. Wil je weten welke rubus soorten dit zijn kijk dan in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org).   

Franse uiensoep-boom

De Franse uiensoep-boom ook wel Chinese mahonieboom of maggiboom genoemd kan tot 15 meter hoog worden en tot 8 meter breed en is goed winterhard in ons klimaat. De boom is door flink te snoeien ook als struikvorm te handhaven. 

De Franse uiensoep-boom staat het liefst in de volle zon en heeft graag een ietwat vochtige humusrijke bodem om in te groeien.

De jonge bladeren en scheuten van de boom hebben een pittige en lekkere smaak, ze smaken een beetje zoals Franse uiensoep, vandaar de naam. In China wordt het jonge blad al eeuwen gegeten als groente en is het een lekkernij.

Door de boom gedurende het jaar bij te snoeien kunnen er het hele jaar lang nieuwe bladeren groeien en kun je ervan blijven oogsten. De jonge bladeren en scheuten zijn rauw te eten en kunnen ook gestoomd of gekookt worden gegeten. 

Het hout van deze boom is van goede kwaliteit en kan o.a. worden gebruikt voor het maken van meubels. Het verse hout ruikt ook naar uien, is vers heel geel en verkleurt naar olijfgroen bij het drogen. Vanwege de geur wordt het hout in sommige tempels verbrandt als een type wierook. 

Gele Affodil

Gele kornoelje

De gele kornoelje komt van origine in heel Europa voor en groeit als een grote struik of een kleine boom die tot 8 meter hoog kan groeien.

De gele kornoelje houdt van ietwat vochtige grond en kan zowel in de halfschaduw als in de volle zon groeien. 

De gele kornoelje bloeit vroeg in het jaar (februari) voordat de bladeren aan de struik zitten prachtig geel. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen. De struik wordt door insecten zoals hommels en bijen bestoven. De plant is zelfbestuivend waardoor je aan één plant genoeg hebt om vruchten te krijgen.

De rode bessen kunnen tot 15mm groot worden en zijn eivormig tot peervormig. Vers van de plant smaken ze een beetje zoals een pruim als ze goed rijp zijn, als ze niet goed rijp zijn, zijn ze wat samentrekkend. Daarnaast kunnen de vitamine-C rijke bessen verwerkt worden tot sap, jam, gelei, compote en wijn welke vaak vermengd wordt met meloenen, peren en appels.

Het hout kan worden gebruikt om hamerstelen en wanderlstokken van te maken.

Gele oesterzwam

De gele oesterzwam (Pleurotus cornucopiae var. Citrinopileatus) is zoals de naam al doet vermoeden nauw verwant aan de gewone oesterzwam. De paddenstoelen worden echter niet zo groot (tot 5 cm) als de gewone oesterzwam. De vorm lijkt op de schelp van een oester.

In het wild komt de paddenstoel vooral voor op levende en dode stammen, stronken en takken van loofbomen van oa. de populier, beuk, wilg en berk. Vooral op de beuk zitten ze vaak. Op naaldbomen kom je zelden tot nooit tegen. 

De gele oesterzwam smaakt erg goed en dient snel en kort te worden verhit. Vandaar dat het in Japan en China veel in wokgerechten wordt gebruikt. Het kan naast vlees, maar ook als vleesvervanger.   

Voor de eigen verbouw kunnen de sporen van de paddestoel geënt worden op koolstofrijke materialen zoals boomstammetjes, stro of zelfs oude kranten. Sinds enige jaren gebruikt men ook koffiedik als substraat om oesterzwammen op te kweken. 

Het zelf kweken van deze paddenstoel in de buitenlucht is goed te doen. Dit kan door de sporen of broed te kopen en dat zelf aan te brengen op ontsmette koolstofrijke materialen. Daarnaast kun je tegenwoordig ook kant en klare kweeksetjes kopen en zo je eigen oesterzwammen gecontroleerd in huis kweken. 

Gele pavia

Gele ribes

De gele ribes (Ribes aureum, synoniem: Ribes odoratum), soms ook wel gouden ribes genoemd, is een struik die van nature voorkomt in Noord-Amerika.

De struik wordt 1-2,5 m hoog en groeit zowel op droge als op vochtige gronden. De struiken kunnen zowel in de halfschaduw als in de volle zon staan.

De jonge twijgen zijn geelbruin. De rondachtige bladeren zijn driespletig met twee lobbige zijspleten en grof getand. De bladeren zijn kaal of van onderen kort behaard en geven bij het stuk wrijven geen speciale geur af.

De gele ribes bloeit in april en mei met goudgele, geurende bloemen in rechtop-afstaande trossen. De bloemen zijn hermafrodiet, ze bevatten zowel de mannelijke als de vrouwelijke delen, en worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. De schutbladen zijn langer dan de bloemstelen.

De 0,8-1 cm grote vrucht is een donkerpaarse, sterk naar zwarte bessen (Ribes nigrum) smakende bes. Deze zijn vers eetbaar maar kunnen ook tot sap of jam worden verwerkt.

Voor een overzicht van de best eetbare niet Europese ribes soorten (de Europese soorten staan allemaal in deze database) kun je eens zoeken in de Plants for a Future Database (www.pfaf.org)

Gerst

Gerst (Hordeum vulgare) is een graansoort. Ze stamt af van de wilde gerst (Hordeum spontaneum), die nog steeds in het Midden-Oosten voorkomt. Beide soorten zijn diploïd (2n = 14 chromosomen). Gerst behoort tot de grassenfamilie en is een eenjarige (zomergerst) of een tweejarige (wintergerst) plant. De wintergerst moet voldoende koude gehad hebben om te kunnen bloeien. Wintergerst bloeit in de tweede helft van mei. Zomergerst bloeit wat later.

Gerst houdt van vochtige grond en groeit het beste in de volle zon. 

Gerst is een uitstoelende plant met 50-130 cm lange stengels waaraan zich een aarvormige bloeiwijze vormt. Aan weerszijden van de getande aarspil staan steeds drie éénbloemige aartjes ingeplant. De buitenste van de drie aartjes zijn soms mannelijk of rudimentair. De kelkkafjes zijn smal, lancet- tot naaldvormig en de onderste kroonkafjes van de fertiele bloempjes zijn gewoonlijk lang genaald. Soms is de kafnaald vervangen door een kort, drietandig vorkje (gevorkte gerst). De cultivars zijn zeer overwegend zelfbevruchtend.

De graanvrucht is meestal bedekt en min of meer strokleurig, maar er bestaat ook "naaktzadige" gerst en ook gerst met zwarte kroonkafjes (zwarte gerst). Bij gewone gerst is de korrel vergroeid met de omhullende kafjes, waardoor deze gepeld moet worden in een pelmolen om de kafjes van het zaad te scheiden.

Gerst groeit zowel in subtropische gebieden als in streken met een gematigd klimaat. In het noorden strekt dat gebied zich tot aan de poolcirkel uit, met als uiterste grens 68° noorderbreedte in Finland. Ook wordt gerst op de berghellingen van de Himalaya, waar het groeiseizoen heel beperkt is, verbouwd.

De grotendeels nomadisch levende volken in de prehistorie verzamelden al graankorrels van wilde grassen. Lang voor het begin van de jaartelling werden de planten in cultuur gebracht. De oorspronkelijke groeigebieden van gerst bevonden zich waarschijnlijk in de hooglanden van Ethiopië en het zuidoostelijk deel van Azië (Tibet, Nepal en China). Aangenomen wordt dat er meer dan 7000 jaar geleden al gerst werd gekweekt in het gebied tussen Syrië en Afghanistan. In Europa was gerst de eerst gekweekte graansoort. Archeologische vondsten bij de resten van Zwitserse paalwoningen tonen aan dat de cultuur van gerst van 2000-3000 v Chr. stamt. Als voedsel was gerst tot in de Middeleeuwen van groot belang. De gerstekorrels werden tot brij gekookt, maar er werden ook koeken en platte broden van bereid. Later werd gerst als voedselgewas bijna overal overvleugeld door tarwe. Gerst wordt echter nog altijd op grote schaal verbouwd als veevoedergewas en als grondstof voor bier.

De rassen worden onderverdeeld in wintergerst en zomergerst. Wintergerst wordt in oktober gezaaid en moet dus winterhard zijn. Zomergerst wordt vanaf half februari gezaaid. De rassen van zomergerst worden ingedeeld in brouwgerstrassen en voergerstrassen.

Daarnaast zijn er tweerijige en meerrijige rassen. Er is ook een vorm waarvan de aar bestaat uit vier rijen vruchtjes. Bij de vierrijige gerst (Hordeum tetrastichum) staat het middelste aartje minder ver van de aarspil af dan de beide buitenste aartjes. Daardoor is de aar min of meer vierkant en lijkt het, als men van boven op de aar kijkt, net of er slechts vier rijen korrels zijn. Bij de zesrijige gerst, ook wel Hordeum polystichum genoemd, zijn alle bloemetjes vruchtbaar. De bloei wordt gevolgd door de vorming van drie graanvruchtjes aan elke kant van de spil, zodat er een zeskantige aar ontstaat, doordat alle drie de aartjes onder dezelfde hoek van de aarspil afstaan.

Bij tweerijige gerst (Hordeum distichum) genoemd, zijn de zijdelingse bloemetjes onvruchtbaar en wordt er een platte, tweekantige aar gevormd met slechts twee rijen vruchtjes. De onvruchtbare bloemetjes blijven nog wel te zien. Voor de bierbereiding worden overwegend tweerijige zomergerstrassen (brouwgerstrassen) gebruikt, omdat de korrels groter zijn en het eiwitgehalte lager is en de variatie in korrelgrootte bij deze rassen kleiner is. Bij de rassenkeuze moet niet alleen rekening gehouden worden met de korrelopbrengst, maar ook met het volgerstaandeel en het eiwitgehalte. In verband met het voorkomen van legering zijn strostevigheid en veerkracht van het stro belangrijke raseigenschappen. Brouwgerst wordt in het zuidwesten van Nederland en in Flevoland geteeld.

 * Wintergerst wordt in de eerste helft van oktober gezaaid. De zaaizaadhoeveelheid varieert van 100 kg per ha bij vroeg zaaien op kleigrond met een goede structuur tot 180 kg per ha bij zeer laat zaaien op zware stugge kleigrond. De oogst vindt eind juli/begin augustus plaats.

 * Zomergerst moet zo vroeg mogelijk gezaaid worden, vanaf half februari, mits de structuur het toelaat. Hierdoor wordt een hogere opbrengst en een betere kwaliteit verkregen. Ook blijkt vroeg gezaaide zomergerst door de meer intense en minder oppervlakkige beworteling minder gevoelig voor droogte te zijn. Zomergerst kan tot begin april gezaaid worden. Op zomergerst hoeft niet veel bemest te worden omdat de brouwkwaliteit dan achteruit gaat. De zaaizaadhoeveelheid varieert van 90 kg per ha op kleigrond met een goede structuur tot 160 kg per ha op zware stugge kleigrond. Voor een hoge korrelopbrengst bij brouwgerst moet gestreefd worden naar circa 200 planten per m², waarbij een plantaantal van 225 planten per m² het maximum is. Een hogere zaaidichtheid heeft een negatief effect op de stevigheid, doordat er dan dunnere en slappere halmen gevormd worden. Ook neemt de ziektegevoeligheid van het gewas dan toe. De oogst is later dan van de wintergerst en valt meestal half augustus. Van zomergerst kan een opbrengst gehaald worden van tussen de 6000-8000 kg/hectare.

Bij gerst is de vrucht vergroeid met de omhullende kafjes. Vanwege de onverteerbare kafjes moet gerst voor menselijke consumptie altijd gepeld worden. Gepelde gerst wordt gort genoemd. Vroeger werd de gerst gepeld op een pelmolen.

Ontkiemende gerstkorrels (gerstemout) vormen de belangrijkste grondstof voor de productie van bier en whisky. Gemiddeld genomen kan met 1 kilo gerst ongeveer 6 liter bier worden geproduceerd.

 * De kiemkracht moet groot zijn, en het kiemingsproces moet snel en regelmatig verlopen (minstens 95% van de zaden gekiemd na drie dagen). Verlies aan kiemkracht kan voorkomen worden door bij de oogst de maaidorser goed af te stellen en de gerst op de juiste wijze te drogen en te bewaren.

 * Het eiwitgehalte mag bij brouwgerst niet hoger zijn dan 11,5% en liefst niet lager dan 9,5%. De optimale waarde bedraagt 10-11%. Een te hoog eiwitgehalte gaat ten koste van het zetmeelgehalte en drukt het rendement. Bovendien kan een te veel aan eiwit problemen geven bij de filtratie. Ook een te laag eiwitgehalte geeft problemen bij de vermouting. Het eiwitgehalte wordt naast rasverschillen sterk beïnvloed door het groeiseizoen en door de teeltomstandigheden. In een goed jaar, met een gemiddeld eiwitgehalte van 10,5%, zijn de rasverschillen niet zo belangrijk. In een ongunstig jaar, met een gemiddeld hoog eiwitgehalte van 11,5%, kan dit wel van belang zijn. De rasverschillen zijn ook belangrijker in het noordoosten van het land (waar gemiddeld over verscheidene jaren het eiwitgehalte hoger is) dan in het zuidwesten.

 * Volgerstaandeel: voor het verkrijgen van een gelijkmatige kieming tijdens het eesten, worden hoge eisen aan de homogeniteit en sortering van de brouwgerst gesteld. Het aandeel volgerst (korrels groter dan 2,5 mm) moet minimaal 90% zijn, en het aandeel doorval (korrels kleiner dan 2,2 mm) mag niet groter zijn dan 2%. De hoogte van het volgerstaandeel is mede bepalend voor de premie die er voor brouwgerst wordt betaald. De korrelgrootte is voor een belangrijk deel een raseigenschap waardoor overwegend tweerijige rassen worden gebruikt. Verder wordt de korrelgrootte beïnvloed door het groeiseizoen en de teeltomstandigheden.

 * De duizendkorrel-massa moet liggen tussen 35 en 45 g, het vochtgehalte mag niet hoger dan 14% (bij 65% luchtvochtigheid), doch maximaal 16% zijn. Daarboven verademt de gerst te veel, waardoor de temperatuur stijgt en niet meer in silo's opgeslagen kan worden. Is het vochtgehalte te hoog dan moet de gerst teruggedroogd worden door er lucht die kouder of warmer, maar in ieder geval relatief droger is, doorheen te blazen.

Gerst bevat weinig gluten (in water zwellende kleefstoffen) en is daarom niet geschikt voor het bakken van brood. Door bij het gerstemeel 20-30% tarwemeel te mengen is het wel mogelijk hier brood van te bakken, maar deze broden zijn tamelijk plat.

Gewone oesterzwam

De gewone oesterzwam is een redelijk bekende paddestoel. De vorm lijkt op de schelp van een oester en de kleur kan varieren tussen lichtgrijs lichtpaars en lichtgeel. In het wild komt de paddenstoel vooral voor op levende en dode stammen, stronken en takken van loofbomen van oa. de populier, beuk, wilg en berk. Vooral op de beuk zitten ze vaak. Op naaldbomen kom je zelden tot nooit tegen. 

Voor de eigen verbouw kunnen de sporen van de paddestoel geënt worden op koolstofrijke materialen zoals boomstammetjes, stro of zelfs oude kranten. Sinds enige jaren gebruikt men ook koffiedik als substraat om oesterzwammen op te kweken. 

Het zelf kweken van deze paddenstoel in de buitenlucht is goed te doen. Dit kan door de sporen of broed te kopen en dat zelf aan te brengen op ontsmette koolstofrijke materialen.

Daarnaast kun je tegenwoordig ook kant en klare kweeksetjes kopen en zo je eigen oesterzwammen gecontroleerd in huis kweken. 

De oesterzwam wordt in verschillende gerechten gegeten. Het kan naast vlees, maar ook als vleesvervanger. Er is ook lekkere paddenstoelensoep van te maken. Hier kun je verschillende gerechten vinden. 

Gewone tarwe

Gewone Tarwe (Triticum aestivum) is één van de voornaamste granen waar de mensheid zich mee voedt, naast rijst en maïs. Het staat met maïs op een gedeelde eerste plaats.

Tarwe is ook een van de oudste gedomesticeerde planten. De domesticatie vond waarschijnlijk ongeveer 10.000 jaar geleden plaats in het Midden-Oosten en Afrika van Syrië tot Kasjmir en naar het zuiden tot in Ethiopië.

De plant houdt van vochtige grond en groeit het beste in de volle zon. De planten bestuiven elkaar via de wind.

Door kruising en selectie zijn er van gewone tarwe duizenden rassen gekweekt met verschillende eigenschappen en een steeds hogere opbrengst per ha. Tarwe kan aan het eind van de hefst (wintertarwe) of begin in het voorjaar (zomertarwe) worden gezaaid.

Meel van gewone tarwe is afhankelijk van het ras geschikt voor het maken van brood, biscuit en gebak. Pasta's worden meestal van durumtarwe gemaakt.

De wilde en primitieve tarwesoorten hebben een brosse aarspil, waardoor de korrels zich makkelijk kunnen verspreiden. Ook zijn de korrels stevig omsloten door de kafjes en zitten er weinig korrels op een aar. Deze ongewenste eigenschappen zijn door de mens door de eeuwen heen weggeselecteerd.

Eenkoorn en emmertarwe werden 4000 jaar v.Chr. veel verbouwd in Noord-Afrika en het Middellandse Zeegebied. Waarschijnlijk kwam eenkoorn veel voor als een ongewenste vermenging met emmertarwe. Na 300 v.Chr. werd durumtarwe met naakte korrels meer en meer verbouwd en na enkele eeuwen had deze soort de emmertarwe verdrongen. Gewone tarwe kwam in 200 v.Chr. voor het eerst voor in het Middellandse Zeegebied. Tegelijkertijd werd ten noorden van de alpen emmertarwe verdrongen door spelt. In de Middeleeuwen werd gewone tarwe en spelt in Europa veel verbouwd. Uiteindelijk is spelt bijna geheel verdrongen door de gewone tarwe.

Gierst

Goji bes

De goji bes of boksdoorn (Lycium barbarum) is een plant uit de nachtschadefamilie. Het is een struik die oorspronkelijk afkomstig is uit Azië maar is goed winterhard in ons klimaat. 

De goji bes houdt van ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon. De plant is tevreden met arme grond.

De lange, gebogen takken kunnen 3 meter lang worden en hebben lange doornentot ruim 3 cm. De takken verhouten en slingeren zich tussen andere planten door tot over de laagste takken van een dichtbijstaande boom. Het kan eventueel verstandig zijn de plant te ondersteunen met bijvoorbeeld een pergola en/of op te binden. De donkergroene 2-5 cm lange, grijsgroene bladeren zijn langwerpig.

De bloemen bestaan uit vijf kroon- en vijf kelkbladen zoals gebruikelijk bij de nachtschadefamilie en zijn violet tot paars van kleur. Ze zijn alleenstaand of staan in kleine groepjes bijeen. De meeldraden steken uit. De bloemen worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. 

De plant en vooral de vrucht ervan, bevat verschillende vitaminen en andere organische stoffen als aminozuren, caroteen, polysachariden en rutine. De 1,5-2 cm grote bessen zijn oranje-rood van kleur. Voor het drogen zijn ze zeer saprijk en barsten gemakkelijk. Zaadverspreiding vindt over grote afstanden plaats doordat ze vastkleven in de vacht van passerende dieren. De bessen worden onder de naam 'goji bes' commercieel geteeld voor consumptie onder ander in gedroogde vorm. De bessen worden verder onder meer in vruchtensappen verwerkt. Het is belangrijk dat de bessen wel volledig rijp zijn voordat ze worden gegeten.

Vanwege de doorns wordt de plant gebruikt als heg en als afscheiding. 

De Plants for a Future Database meldt dat ook de Lycium chinense eetbaar is en goed is te groeien in ons klimaat. 

Gouden bamboe

De gouden bamboe is afkomstig uit China. De naam aureus betekent goudgeel. Dat slaat op de geel-achtige stengels. 

Phyllostachys aurea gedijt zowel goed op drogere als vochtige gronden en staat het liefst in de volle zon maar kan ook in de halfschaduw groeien. Hoe meer je bemest en hoe warmer en zonniger hij staat, hoe beter de bamboe het naar de zin heeft en hoe sterker de groei.  Beschermen voor koude winden in de winter is verstandig. Bij -12 °C kan er bladschade optreden en bij -18 °C kunnen de takken invriezen.

Deze bamboe kan in de meeste van onze tuinen toegepast worden. Het woekeren valt wel mee. Geschikt voor een groenblijvende solitair, haag of een visueel scherm. Daarnaast ook geschikt als kuipplant.

De stengels groeien tot 2,5 cm dikte en 3-8 m hoogte, ze staan in groepjes dicht bijeen en zijn sterk en recht. De jongere stengels, die zo rondom juni verschijnen zijn groen. Na verloop van tijd verkleuren ze naar geelgroen. Staat Phyllostachys aurea op een zonnige plaats, dan verkleuren ze tot bleekgeel. 

Jonge scheuten zijn rauw en gekookt eetbaar. Ze zijn de zoetste van de soort en zijn haast niet bitter. De scheuten worden in de lente geoogst als ze ongeveer 8cm boven de grond staan, waarbij ze 5 cm onder de grond afgesneden worden. Ze kunnen worden gekookt als groente of worden geroerbakt. 

Ook het zaad, rauw of gekookt is eetbaar, al moet je er wel even op wachten, de soort bloeit eens in de zoveel jaar. Je kunt het zaad eten als rijst, of drogen en malen tot meel.

De stokken zijn uitstekend bruikbaar in de tuin als ondersteuning. Ze zijn sterk en flexibel. Ook wordt er van de stengels papier gemaakt.

Een eetbaar familielid van de gouden bamboe die ook in Nederland groeit is de Phyllostachys aureosulcata. Daarnaast is ook Phyllostachys nidularia goed eetbaar volgens de Plants for a Future database. 

Goudkopje

Het goudkopje is in Japanse vakliteratuur ook wel bekend onder de latijnse naam Pholiota nameko. Het ontleent haar volksnaam hieraan en deze paddenstoel staat in Japan bekend onder de naam nameko. 

Het goudkopje is een kleine, barnsteenkleurig goudbruine, paddenstoel met een ietwat slijmerige hoed. De vruchtlichamen groeien in bundeltjes, die worden geoogst als de steeltjes 5-8 cm zijn en de hoedjes nog net naar beneden gekruld zijn. De slijmlaag op de hoed verdwijnt na bereiden.

De paddenstoel kan goed tegen lage temperaturen en heeft veel vocht nodig. 

Het is één van de populairste kweekpaddenstoelen van Japan. De paddenstoel smaakt licht nootachtig en wordt ook wel in wokgerechten verwerkt. De paddenstoel is ook in gedroogde toestand in de handel. 

Hij wordt gebruikt in de Japanse keuken onder andere als ingrediënt in miso soep en nabemono.

In Nederland kan men ook kweekpakketten kopen, waarin sporen van de paddenstoel zijn verwerkt, en waaruit men de nameko zelf kan kweken en oogsten. 

Goudsbloem

De goudsbloem komt van origine uit Zuid-Europa en kan tot een hoogte van 50cm groeien. De goudsbloem houdt van ietwat vochtige grond en groeit zowel in de halfschaduw als in de volle zon.

De groene bladeren zijn ietwat harig en hebben een peddelachtige vorm. 

De plant is eenhuizig, er zijn zowel individuele mannelijke en vrouwelijke bloemen en beide zitten aan dezelfde plant. De bloemen worden bestoven door insecten zoals hommels en bijen. 

De oranjegele bloemen zijn geschikt om te eten. Zowel rauw als in gekookte en gestoofde gerechten. De bloemblaadjes kunnen onder meer worden toegevoegd aan salades. De bloemen kunnen gedroogd worden en worden toegevoegd aan soepen en aan bakwaren zoals cake. De bladeren kunnen ook gebruikt worden om kleur te geven aan rijst 

Ook kan er een thee worden gezet van de bloemblaadjes. 

De plant is eenjarig maar de zaden kunnen zichzelf vrij gemakkelijk uitzaaien zodat je het jaar erop weer goudsbloemen krijgt. Het kan verstandig zijn een gedeelte in de herfst te oogsten en in het voorjaar zelf weer uit te zaaien. 

De goudsbloem wordt ook al lange tijd medicinale eigenschappen toegedicht. Het staat vooral bekend om de wondhelende eigenschappen. Er kan o.a. een zalf van worden gemaakt. Voor details zie de Plants for a Future database.

Langs het huis geplant, houdt goudsbloem mieren tegen.

Groenlof

Groenlof (Cichorium intybus var. foliosum) is een beetje een buitenbeentje / vergeten groente dat alleen nog gratie lijkt te krijgen bij de ‘alternatieve’ consument. Er zijn 2 types in de Cichorium intybus familie: het loftype (zoals witlof, wordt ook wel het Verona-type genoemd), en het slatype (zoals groenlof, wordt ook wel Chioggia-type genoemd).  

Groenlof is een bladgroente met spitse, langwerpige kroppen en groeit op elke grond zolang deze vochtig is (een lichte bemesting is voldoende), de plant groeit het beste in de volle zon. De plant is familie van witlof en andijvie en kan een klein beetje vorst verdragen, vandaar zeer geschikt voor najaarteelt.

Zaaien in juni/juli, oogsten in augustus t/m begin november.

De meeste kookboeken zijn het bestaan van deze groente vergeten of negeren het doelbewust. Onterecht, want wat bleek uit onze populariteitsmeting: groenlof valt redelijk goed in de smaak.

Groenlof wordt meestal gestoofd. Verwijder de groene toppen en zo nodig de buitenbladeren. Hou je van een beetje bitter, laat ze er dan aan. Even stoven en daarna met een kaassausje gratineren of mengen in een aardappelpuree of hesprolletjes mee maken of gewoon puur... Rauw kan ook (in reepjes)!

De groente kan lang bewaard worden in de koelkast, afgedekt om uitdroging te voorkomen.

Grondpruim

Grondpruim is een meerjarige plant die tot een halve meter hoog kan worden. De plant komt van orignie voor in het midden en het oosten van de VS.

De plant groeit het beste op droge grond en staat graag in de volle zon. 

De groundpruim komt uit de bonenfamilie en gaat een samenwerking aan met bacterien in de wortels om zo stikstof uit de lucht te binden in de grond tot een bruikbare meststof voor de plant. 

De bloemen bloeien van april tot juni, zijn hermafrodiet, bevatten zowel mannelijke als vrouwelijke delen en worden door bijen bestoven.

De zaadhulzen kunnen 25mm groot worden en lijken op pruimen waar de plant haar naam aan te danken heeft. Deze zaadhulzen met zaden kunnen als ze jong zijn zowel vers als gekookt worden gegeten.

 

Grote brandnetel

De grote brandnetel is inheems in West-Europa en kan tot 1.2 meter hoog groeien. De plant heeft brandharen op de bladeren die als ze in contact komen met de huid een brandende jeuk kunnen veroorzaken. Mede hierdoor is het een bekende, wellicht beruchte plant bij veel mensen.

De grote brandnetel houdt van voedselrijke, ietwat vochtige bodems en groeit zowel goed in de halfschaduw als in de zon. De plant groeit gemakkelijk op plaatsen waar verstoring is geweest komt daarom vaak als onkruid/bijkruid voor in Nederland om tuinen. 

De brandnetel is tweehuizig, er zijn planten met mannelijke bloemen en planten met vrouwelijke bloemen. De brandnetel wordt door de wind bestoven. 

De jonge scheuten (15 tot 20cm hoogte) van de brandnetel zijn eetbaar. Trek wel goede stevige handschoenen aan bij het plukken om te voorkomen dat je je 'brand' aan de planten. Gezien het brandende karakter van deze plant is het belangrijk de planten eerst te koken of te drogen voor consumptie. 

De jonge scheuten kunnen worden gekookt en worden gegeten als groente of om soep van te maken. Ook kan van de jonge scheuten thee worden gemaakt. De jonge scheuten kunnen ook gedroogd worden om later in het jaar, onder meer de winter, gebruikt te worden voor consumptie. 

Brandnetel reinigt het lichaam en versterkt de spijsvertering. Het bevat hoge gehaltes aan vitamine A en C, ijzer, kalk en eiwit. Het heeft een hoge voedingswaarde en er worden ook geneeskrachtige werkingen aan de brandnetel toegeschreven. 

Het zaad van brandnetels kan als het groen is ook worden geoogst, in Nederland zal dat rond juli tot enkele maanden erna zijn. Na de oogst kan het zaad worden gedroogd en is het als voedingssupplement te gebruiken. Voor uitgebreide informatie over het hoe en wat rond brandnetelzaad zie het artikel: De geneeskracht van brandnetelzaad. 

De volwassen planten kunnen worden gebruikt voor hun vezels, er kan draad, kleren en papier uit gewonnen worden. Ook kan er brandnetelgier van worden gemaakt. Dit kun je doen door brandnetels af te knippen bij de grond en de gehele planten een paar dagen in een emmer water te laten staan. Brandnetelgier kan worden gebruikt als natuurlijke middel tegen bladluizen en kan ook worden gebruikt als bemesting voor andere planten. 

Door de branderigheid bij aanraking is de brandnetel onder meer geschikt als natuurlijke afscheiding of barrièrre.